Psychologia komunikacji wyłoniła szereg typów wypowiedzi, które blokują rozmowę. Thomas Gordon nazwał je "fatalną dwunastką" - gdyż tyle ich zdarza nam się najczęściej. Odbiorca takich wypowiedzi czuje się traktowany "z góry" i reaguje obronnie.
Najczęściej wypowiedzi takie dotykają dzieci i dlatego autor ten zamieścił je w swojej książce "Wychowanie bez porażek". Ponieważ jednak w równej mierze dotyczą one komunikacji w ogóle i blokują wiele rozmów, pozostając poza świadomością nadawców, wydaje mi się pożytecznym przedstawić je tu za tym autorem:
1. Rozkazywać, zarządzać, komenderować: Częściej blokada wynika z tonu wypowiedzi, ale też z postawy dominacji nad rozmówcą, gdy np. powiemy "Weź się wreszcie do roboty", "Zrób to tak."
2. Ostrzegać, upominać, grozić: "Dobrze się zastanów, zanim podejmiesz decyzję", "To będzie cię drogo kosztować", "To się może źle skończyć".
3. Perswadować, moralizować, wygłaszać "kazania": "Powinnaś była bardziej liczyć się z jego wrażliwością".
4. Radzić, dyktować rozwiązania, czynić propozycje: Proponuję, żebyś omówił to z twoim sąsiadem", "Najlepiej byłoby to przeczekać".
5. Robić wyrzuty, pouczać, przytaczać logiczne argumenty: "Pewnie znów poniosła cię nadgorliwość", "Trzeba było ugryźć się w język", "Oczywiście nie pomyślałaś o tym".
6. Osądzać, krytykować, obwiniać, sprzeciwiać się: "To nie było w dobrym stylu", "Ty zawsze zapominasz", "Ja na to nie pozwolę", "To było bardzo lekkomyślne".
7. Chwalić, aprobować: "Ty to najlepiej zrobisz", "Zawsze mogę na tobie polegać", "To ci się zawsze udaje", "Najlepsza kucharka w powiecie".
8. Ośmieszać, zawstydzać, zwymyślać: "Co za leniuch z ciebie", "To prawdziwe niechlujstwo", "Czy u ciebie można się czuć bezpiecznie?", "Przypomnij sobie, jak się wtedy skompromitowałeś".
9. Interpretować, analizować, stawiać diagnozy: "Ty mu chyba zazdrościsz", "To typowe dla tego okresu życia", "Zniechęciłaś się", "Chcesz koniecznie być na pierwszym miejscu".
10. Uspokajać, pocieszać, współczuć: "To nie będzie bolało", "Przejdziesz jakoś przez to", "Rozumiem, że to dla ciebie wielka strata", "Przy twoich zdolnościach prędko możesz awansować", "Jakoś sobie poradzisz w tej sprawie".
11. Wypytywać, badać, indagować: "Kiedy to zauważyłaś po raz pierwszy?", "Co chciałaś przez to osiągnąć?", "Kiedy mu to powiesz?".
12. Bagatelizować, zabawiać, odwracać uwagę: "Co ci tak na tym tak zależy?", "Prędko o tym zapomnisz", "Znajdziesz coś lepszego", "Pomyśl o tym, co ci tę stratę wynagrodzi", "Nie masz większych zmartwień?".
Inni autorzy zwracają uwagę na blokady, które działają nie tyle zewnętrznie w postaci określonych zwrotów, co bardziej w sferze myśli, które towarzyszą słuchaniu: porównywanie siebie z rozmówcą (na swoją korzyść, lub niekorzyść), przygotowywanie własnej wypowiedzi w trakcie słuchania, ironiczne uwagi, ucieczki myślowe przy zachowaniu pozorów słuchania. Wszystkie te blokady naruszają więź, działają na niekorzyść wzajemnej relacji.
Należą do tej grupy także pewne zwroty, wypowiadane spontanicznie z podświadomym motywem obronnym (przed trudem podjęcia jakiegoś starania o zmianę w swoich zachowaniach), jak np. zaczynanie odpowiedzi od "tak, ale...". Zwrot ten stanowi odrzucenie każdej propozycji czy rady.
Ćwiczenie
Oczywiście niemożliwe jest wyeliminowanie wszystkich wymienionych blokad z codziennej komunikacji - samo usiłowanie tego stanowiłoby trud syzyfowy. Wystarczy, gdy zdam sobie sprawę z tego, które z nich zdarzają mi się najczęściej, wkradły się w mój styl komunikacji. Będzie dobrze, jeśli uda mi się zmniejszyć częstość występowania przynajmniej jednego z nich, tego, którym najczęściej ranie kogoś bliskiego.
Dobrze będzie także podjąć refleksję nad niepowodzeniem jakiejś rozmowy, odnaleźć błąd po swojej stronie zamiast dziwić się czyjejś drażliwości, uwalniając się od odpowiedzialności.
Fragment książki: ABC psychologii komunikacji - Elżbieta Sujak