column
'Raar experiment. Vast een Stapeltje.' Dat mailde iemand me nadat ik eind augustus in een column schreef over onderzoek dat uitwees dat mensen negatiever over zwaarlijvigen denken wanneer ze een foto hebben gezien van een dikkerd zonder gezicht in beeld.

Een Stapeltje. Het werd achteloos gezegd. Uit de rest van de mail bleek dat deze betrokken lezer niet zozeer fraude vermoedde, maar dat hij de door mij aangehaalde studie een tikje ongeloofwaardig vond en hem daarom zonder nadenken op de grote alles-wat-er-mis-is-met-de-psychologie-hoop gooide.

Herhaling van experimenten
Die hoop heeft het afgelopen jaar flinke proporties aangenomen. Na Stapel kwam Smeesters, die de ruwe data van zijn experimenten net zo lang bleek te hebben gemarteld tot ze een positief resultaat bekenden. En anderhalve week geleden was daar ineens Nobelprijswinnaar Daniel Kahneman, die in een brief zijn zorgen uitsprak over het imago van de sociale psychologie. Hij drong aan op herhaling van enkele bekende experimenten, als poging om de twijfel die aan het vakgebied knaagt weg te nemen. De Volkskrant noemde het 'een bom onder een belangrijk fundament van de psychologie'.

Ik kan het begrijpen als lezers na al dat slechte nieuws wel even klaar zijn met de psychologie. Maar dat zou jammer zijn. Ik ben er namelijk heilig van overtuigd dat het momenteel beter gaat met dit vakgebied dan het in tijden is gegaan. Ik voorzie zelfs een nieuwe periode van psychologische bloei. En wel hierom: er staat een nieuwe generatie onderzoekers te trappelen van ongeduld om de boel recht te zetten.

Creatief met data
Al voordat de fraude van Stapel werd ontdekt, ontplooiden zij initiatieven om deze tak van wetenschap extra ruggengraat te geven. Ik sprak vorige week met Jelte Wicherts van de Universiteit van Tilburg, een jonge methodoloog die al jaren publiceert over de onbehoorlijke praktijken van zijn vakgenoten. Hij stuurde me een onderzoek waaruit blijkt dat ongeveer de helft van de psychologen weleens 'creatief' met de data omgaat. De bedrijfscultuur in psychologieland beloont dit gedrag, vertelde hij: vakbladen zijn niet geïnteresseerd in experimenten zonder mooi resultaat, en ook de weg naar het hoogleraarschap is niet geplaveid met gebrek aan effecten.

Dat is op zich slecht nieuws, dat geef ik toe. Het goede nieuws is echter dat de nieuwe generatie psychologen niet van plan is rustig toe te kijken terwijl het vakgebied aan dubieuze praktijken ten onder gaat. Neem Daniël Lakens van de TU Eindhoven. Hij sloot zich aan bij het Reproducibility Project. In dit internationale project werken tientallen onderzoekers samen om alle experimenten die in 2008 in drie psychologische topvakbladen verschenen te herhalen. Zo kunnen we te weten komen welke effecten hard te maken zijn, en welke bij toeval of door creatief dataverwerken in de vakliteratuur terecht zijn gekomen.

Niets van dit alles is zo spannend of sexy als een mooi, nieuw effect dat met chocoladeletters in de krant kan: 'Rommelige omgeving maakt asociaal' of 'Vleeseters zijn hufters'. Maar door elkaars werk kritisch te beschouwen en op grote schaal te herhalen, staat de psychologie voor het eerst sinds lange tijd weer aan de vooravond van echt Weten. Zap dus nog niet weg. De psychologie gaat de komende jaren met heel wat moois komen.