Roland Weierstall

Konstanz niversitesi, Almanya

Suriye'de bir isyancnn, dmannn kalbini yediini gsteren grntler pek ok kiiyi oke etti ve byk rahatszlk yaratt.

Peki ama bu olay, Suriye'de yaanan dier vahet olaylarndan daha m kt?

Bu olay, duymaya daha alkn olduumuz toplu mezarlardan, ikencelerden, sivillerin ldrlmesinden, sakat braklmasndan, kylerin yaklp boaltlmasndan daha m vahice?

Ancak bu son barbarca olay farkl bir tepki yaratt. 'Yamyamlk', sava senaryolarnda neyin kabul edilebilir neyin kabul edilemez olduunu belirleyen ortak ahlak deerlerle ve etik inanlarla elien bir kavram.

Peki, bu olay nda iddetin yeni bir boyuta ulat sylenebilir mi? Bu davran biimlerinin ardnda ne tr gerekeler var?

Vahetin analizi

Konstanz niversitesi Psikoloji Blm'ndeki aratrma laboratuvarmzdaki almalar, iddetin ve zorbaln ardnda yatan sreci, bu dnce biiminin ileyiini anlamaya odaklanm durumda.

Uganda, Ruanda, Kolombiya ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nden 2500'den fazla savayla yaptmz mlakatlarda, Batl lkelerin gr mesafesi dndaki bu blgelerde yaanan vahetin kantlarn bulduk. Duyduklarmz, Suriye'de yaanan bu son olaydaki kadar zalimce, bu olaydaki kadar insanlktan uzak vahet hikyeleriydi.

Ahlak snrlar ykldnda ve vahet sava balamnda kabul edilebilir duruma geldiinde, ldrmenin nndeki doal snrlar da yok oluyor. Kurbannn ac ektiini grmek, bu vaheti uygulayan kii iin yeterli bir dl olabiliyor. Kendi grubu iinde onurlandrlmas, belli bir stat kazanmas ve dier madd kazanmlar da cabas.

Bylesi vahi davranlar iki temel gerekeye dayandrlabilir.

lk olarak, fke, nefret gibi olumsuz duygularn yaratt ve karlalan bir tehdide yant olarak uygulanan iddet, ikinci olaraksa heyecan ve kiisel haz gibi 'olumlu' duygular tadabilmek iin uygulanan iddet.

Olumsuz duygularn sonucunda ortaya kan vaheti anlamak sradan insanlar iin daha kolay. Suriye'deki olayla ilgili hikyenin tamam bilinmiyor. Ayn ekilde, bu isyancnn davrannn altnda yatan gerekeleri de bilmiyoruz. Bu, davran hakl gstermek iin bir bahane deil elbette. Ancak, bu grntler ncesinde neler yaanm olabileceini dnrseniz, bu davrann 'anlalabilir' olduunu sylyorum.

Tamamen fke ve duygusuyla hareket eden insanlar, insanlk d davranlar sergileyebilirler.

Saddam Hseyin ve Usame bin Ladin'in ldrlmeleri, zel durumlarda, sivillerin bile, 'insanlarn insanlar ldrmemesi gerektiini' neren ahlak deerleri, inanlar bir kenara brakabildiklerini hatrlatan rnekler. Bir insann aslmasnn grntleri ya da yatak odasndaki bir adamn kanlar iindeki fotoraf bir srek avnn ardndan elde edilen dl olarak kabul edilebiliyor.

Bunu aklda tutarak, savalarda yaanan zulm ve vahete ok da armamalyz. Duygularn ve bunun sonucundaki iddet olaylarnn, Suriye'deki gibi sonu gelmez bir atma ortamndan daha youn ekilde nerede yaanmas beklenebilir ki?

Kan dkmek

iddet ieren davranlarn ikinci tr 'zevk iin' uygulanan vahet. Bu pek oumuz iin daha yabanc bir kavram.

Aratrmalarmzda konutuumuz eski savalarn yaklak te biri, uyguladklar iddetin ve kurbanlarnn ac ekmesini grmenin kimi zaman 'muhteem' ve hatta 'heyecan verici' bir duygu olabileceini syledi. Bu hazza ulaabilmek iin kurban ldrlrken 'kan dkmek' bu duygunun balca unsuru.

Eziyet etmek iin uygulanan sistemli ikence, sivilleri sakatlama, kulaklarn, dudaklarn, cinsel organlarn kesme, cesetleri paralama, savan ve artan iddetin, tahmin edilenden ok daha sk grlen, doal sonular olarak ortaya kyor. Bu tek bir kltre ya da topluma zg de deil ve ok farkl kltrler arasnda grlebiliyor.

te bu nedenlerle Suriye'de yaananlar ve bunun ortaya kmas kimseyi artmamal. Asl armamz gereken, Suriye'de hemen her gn grlen insan haklar ihlallerinin gerek boyutunun gizli kalmas olmal.

iddet geleneksel kltrn paras

Zalimce davranlara gereke olarak gsterilen 'fkeye duyulan alk' ve iddetten zevk almann yansra, zellikle yamyamlk, sosyal ve trensel bir neme sahip. Batl inanlar erevesinde yamyaml geleneksel kltrlerinin bir paras olarak kabullenmi olan ve uygulayan isyanc, direnii gruplar var.

Yaptmz almalardan birinde, Demokratik Kongo Cumhuriyeti'ndeki direniilerin yaklak yzde 10'u insan eti yediklerini ve her drt kiiden biri de kendi gruplar iinde yamyamla tank olduklarn sylediler.

Kongo'nun dousundaki Mai-Mai savalar, dmanlarnn gcn ele geirebilmek iin, ldrdkleri savann kann ierler, kalbini ya da cinsel organn yerler.

Ancak Suriye'de yamyamln bu tr bir gemii olduunu gsteren herhangi bir kant yok. Bu yndeki iddialar sadece abartlm speklasyonlardan ibaret. Ancak atmalar srdke, Suriye'de bu grntlerin benzerlerini daha sk ve artan ekilde greceimizi dnmek de mmkn.

Sivillere uygulanan iddet ve dmana kar her trl zulm uygulamak, kar saldr riski tasa da, dman sindirmek ve moral bozmak iin kullanlan bir strateji.

Basnn bu olaya gsterdii ilgi ve ortaya kan youn tepki, isyanclar, iddeti srdrerek, bu savata istedikleri sona ulamak iin pazarlk glerini arttrmaya almaya tevik edebilir.

lgin ekilde, artan vahet, sava sona erdirmek iin bir arac olabilir. Ya da tam aksi ekilde iddet ve vahet atmalar krkleyebilir.

nsanolunun iddet ve zulm ieren davranlarnn arkasndaki gerekeler ok karmak.

Suriye'de yaanan bu olayn tam olarak deerlendirilebilmesi yeterli ve doru bilgiye sahip olmay gerektiriyor. Ancak zellikle Suriye ve orada yaananlar konusunda doru ve yeterli bilgi elde etmek belki de en byk sorun.