Tasavvuf ve psikiyatri arasındaki etkileşim son dönemlerde giderek hız kazandı. Şimdiye dek bu iki disiplinin bir araya gelmeyişi eksiklik olsa da yaşanan zaman kaybı yapılan çalışmalarla hızla telafi ediliyor. Ali Rıza Bayzan da Sûfi ile Terapist adlı çalışmasında tasavvuf ile psikoterapiler üzerine bir karşılaştırma yapıyor. Kitaba başlarken konu üzerinde bir ufuk turu yapan Bayzan, birinci bölümde tasavvufu ele alıyor, ikinci bölümde Psikoterapileri inceliyor, son bölümde de karşılaştırma yapıyor. Tasavvuf bölümde sûfi görüş açısıyla, psikoterapiler terapist görüş açısı ile ele alınıyor. Bir psikiyatr olarak psikoterapiler bölümünü da iddialı bulduğumu söylemem gerekir. Kitabın Söz Başı’nda Bayzan’ın şu vurgusu dikkat çekici: “Sûfi ile Terapist yazarın 1993’ten itibaren üzerinde çalış¬tığı bir konu. Ancak yazarın zihin ve ruh dünyasındaki radikal etkisi hesaba katılırsa, yazarın mı kitabı yazdığı yoksa kitabın mı yazarı dönüştürdüğü tartışılır. Son beş yıldır üzerinde yo¬ğunlaştığı Sûfî ile Terapist’in, yazarına kırk yılın muhasebesini yaptırdığını ve düşünsel-ruhsal evriminde bir dönüm noktası olduğunu söylemek mümkün.” 

PSİKOLOJİ VE SUFİ UYGULAMALAR

Türkiye’de Psikoterapi ile tasavvufu karşılaştırmalı olarak ele alan sadece birkaç çalışma var. Karşılaştırma bağlamında yerli ilk telif Dr. Kemal Sayar’ın Psikiyatri ve Kutsal, Geçmişin Bilgeliği Bugünün Psikoterapileriyle Buluşabilir mi? başlıklı makalesi. Sayar’ın makalesi, daha çok psikanaliz ile sûfi uygulamaları arasında vizyoner bir perspektife dayalı olarak karşılaştırmalı bir ufuk turu yapıyor. Sayar, konuyla ilgili olarak söz konusu çalışmasını da içeren seçkin makale çevirilerinden oluşan Sufi Psikolojisi adlı çalışmayı da yayınladı.

Karşılaştırma bağlamında dikkate değer ikinci kitap ise Dr. Mustafa Merter’in Dokuz Yüz Katlı İnsan adlı kitabıdır. Merter, daha çok klasik psikanaliz, Jung psikolojisi ve transpersonal psikoloji ile sûfi uygulamalar arasında kendine özgü bir karşılaştırma yapmıştı çalışmasında.

Sûfî ile Terapist’de ise Klasik Psikanaliz, Klasik Davranışçı Terapiler, Bilişsel Davranışçı Terapiler, İnsancı-Fenomenolojik Terapi ve Transpersonal Terapiler ile Sûfi yolu arasında anahtar kavramlar ekseninde karşılaştırma yapılıyor. Karşılaştırmada Bayzan’ın, benzerlikleri ve farklılıkları birlikte ele alması önemli. Böylece benzerliğin ve farklılığın boyutları da ortaya çıkmış oluyor. Kitap’ta Jung’a da özel bir yer verilmemesi bir eksiklik olarak görülebilir. Ancak Jung’un görüşleri önemli ölçüde transpersonal psikolojide yankılandığı için bu eksikliğin telafi edildiği söylenebilir.

Sufi ile Terapist

Ali Rıza Bayzan / Nesil Yayınları