Ruh Sağlığı (Psikiyatri-Psikoloji) ve Hukuk ilişkisi yaşamın birçok alanında karşımıza çıkan reel pratiği yüksek bir konudur. Nitekim Adli Psikoloji ve Adli Psikiyatri ana bilim dalları bu güçlü ilişkinin zorunlu bir sonucu olarak ortaya çıkmış alanlardır. Av. Betül ASLAN bu güçlü ilişkinin niteliği ile ilgili "Ruh Sağlığı Alanında Sağlık Personelleri İle Hukukçuların Ortak Çalışma Alanları" başlıklı bir değerlendirme çalışmasını kaleme aladı. Söz konusu çalışmanın ayrıntıları şöyle:
Ruh Sağlığı Alanında Sağlık Personelleri İle Hukukçuların Ortak Çalışma Alanları
Av. Betül ASLAN
betul_aslan@yahoo.com
Kişinin kendisini iyi hissetmesi olarak tanımlanan ruh sağlığı alanı psikiyatri ve psikoloji birleşiminden oluşmaktadır. Ruh sağlığı alanı hasta/danışanların özel hayatlarını merkeze almaktadır. Yaşanan sorunun derecesine göre hasta/danışanın kendisi ve/veya çevresinin korunması gerekmektedir. Diğer yandan sağlık personelinin de yetki ve yükümlülükleri sağlık hukuku kapsamında olmakla birlikte; ruh sağlığı alanında sağlık hukuku daha hassas bir içeriğe sahiptir. Bu nedenle sağlık alanında hukuk ile en yakın ilişkide olan dal ruh sağlığıdır. Bahsi geçen ilişkide kanuni zorunluluklar neticesinde tıbbi açıdan yapılacak tespitte sadece psikiyatrist yetkili iken; hukuki açıdan yapılacak tespitte sadece avukat yetkilidir. Bu ayrımın var olması gereken vurgulara yer verilerek aşağıda ruh sağlığı alanındaki sağlık çalışanları ve hukukçuların ortak çalışma alanları sıralanacaktır:
1-RUH SAĞLIĞI ÇALIŞANI RİSK ANALİZİ: Ruh sağlığı çalışanının yetki ve yükümlülükleri ile kendi aralarındaki ilişki kapsamında ortaya çıkabilecek risklerin kademeli olarak irdelenmesidir. Bu irdelemenin yapılması için ruh sağlığı alanında teşhis ve tedavi yetkisine kanunen tek yetkili psikiyatrist ve hukuk danışmanlığı konusunda tek yetkiye kanunen sahip avukat tarafından ortak çalışma yapılmaktadır. Psikiyatrist sağlık çalışanlarının ruh sağlığı kapsamındaki yetki ve yükümlülüklerini tıp kapsamında irdelerken, avukat psikiyatristin analizindeki risk sıralamasını hukuk açısından çok yönlü değerlendirmektedir. Bu durum bütün sağlık çalışanlarının önlem almasını sağlamakta ve açılacak bir dava için koruyucu bir niteliğe sahip olacaktır. Ruh sağlığı çalışanı risk analizi; onam alınması, ilaç ve psikoterapi ile EKT tedavisi, bilimsel çalışmada hasta bilgileri, tanıklık, mahkemelere bilgi verilmesi, hasta/danışan ve yakınlarının sorumluluklarının bildirimi, suç bildirim yükümlülüğü, hasta/danışan ve yakınları ile ihtilaf durumunda uzlaştırma konularını içermektedir
2-PSİKİYATRİK HASTA HUKUKİ RİSK ANALİZİ: Psikiyatrik hasta düzeyindeki kişilerin tedavilerine geçmeden önce psikiyatrist teşhisi çerçevesinde psikiyatri hastalarının karşılaşma ihtimali dahilindeki hususlara dair hukuki değerlendirme avukat tarafından yapılır. Burada hastanın medeni hali, hastanın ve yakınlarının yükümlülükleri, hastanın yaşadığı soruna ilişkin hakları, soruşturma ve yargılamaya ilişkin süjelik durumu, hastanın ayırt etme gücü ve etkisi, hastanın ve çevresinin korunma gereklilikleri ile ihtimalleri irdelenir. Avukat da bu konuyu riskler ve bu risklerin hukuki etkileri kapsamında çok yönlü olarak değerlendirmektedir. Avukat tarafından ulaşılan hukuki sonuçlar kanuni zorunluluklar nedeniyle hasta ve hasta onayı ile hastanın doktoru ve doktor gözetiminde ilgili sağlık çalışanları ile paylaşılır. Böylece psikiyatrik hasta hukuki risk analizi verilerinin psikoterapide değerlendirilmesi ile tedavi amacına ulaşmış olacaktır.
3-KİŞİSEL GELİŞİM HUKUK ANALİZİ: Ruh sağlığı sorunu yaşamayan ancak kendisini daha iyi hissetmek isteyen ve geliştirmek isteyen birey ne istediğine dair psikolojik danışman/psikoloğa danışarak ruh sağlığı kapsamında çözüm ararken; bu konuda değerlendirmeyi ileten psikolog/psikolojik danışmanın verileri ekseninde çözüm önerilerine hukuki olasılıklar ekseninde avukat, çözüm önerileri sunmaktadır.
4-PSİKOLOJİK HAK İHLALİ TESPİTİ VE ÇÖZÜM ANALİZİ: Psikolojik hak ihlalinin tıbbi açıdan psikiyatrist tarafından betimlenmesi ve bu betimlemenin hukuki anlamı ve hukuki etkileri avukat tarafından mütalaa konusu yapılması ile şekillenmektedir. Kişinin ruh sağlığı ve hukuki durumuna göre yapıcı çözüm türleri çok yönlü olarak önce psikiyatrist ve sonra avukat tarafından irdelenir. Okullarda akran zorbalığı, eğitim hakkı ihlalleri, sitelerde komşuluk ilişkilerinde psikolojik hak ihlalleri, aile ilişkilerinde psikolojik hak ihlalleri ve işyerinde psikolojik taciz konularında bu durum uygulanmaya açıktır. Hukuki olarak özel bilirkişi raporu niteliğinde olan bu tahlil ilgili kişi ve kurumların önlem aldıklarını göstermekte ve karşılaşılacak olası hukuki yollarda koruma sağlamaktadır.
5-PSİKOHUKUK ANALİZİ RAPORU: Soruşturma veya yargılama aşaması öncesi ve sonrasında hastanın/danışanın yaşadığı sorunların tıbbi değerlendirmesini psikiyatrist ve hukuki değerlendirmesini avukat çok yönlü olasılıklar ekseninde irdelemekte ve ortak rapor düzenlemektedir. Bu ortak rapor özellikle mahkemelerin hukuka aykırı olarak hasta bilgilerini istemeleri durumunda hastanın haklarını korumakta ve ilgili sağlık çalışanın da cezai ve hukuki müeyyidelere maruz kalmamasını sağlamaktadır. Psikohukuk analizi raporu özel bilirkişi raporu değerine haizdir.
6-PSİKOHUKUK EĞİTİMİ: Psikoeğitim olarak adlandırılan hasta/danışanların ve ailelerinin bilinçlendirilmesi amaçlı olan ruh sağlığı konulu eğitimlere hukuk desteği sağlanarak verilen eğitimlerdir. Hazırlık ve eğitim aşamasında önce ruh sağlık çalışanı ile eş zamanlı olarak hak, yükümlülük ve hukuki olasılıklar hukukçu tarafından irdelenmektedir. Eğitimin alanına göre sağlık personelinin unvanı değişmektedir. Tanım, tür, örnekler ve olasılıklar konusunda başlıca konular bireysel ilişki, aile ilişkisi (eş ilişkisi, eş ile eş aileleri arasındaki ilişki, akrabalar arası ilişki, boşanma ilişkisi, evlilik dışı ilişki, ebeveyn ve çocuk ilişkisi, bireysel haklar), çocuk ilişkisi (ebeveyn hak ve yükümlülükleri, bireysel haklar, akran zorbalığı, eğitim sorunları) ve iş yaşamındaki ilişkiler (ayrımcılık ve psikolojik taciz) olacaktır.