Pozitif psikoloji akımına göre, ruh sağlığı, bireyin psikolojik bir rahatsızlığının olmaması demek değildir. Yani bir kişinin hiçbir psikolojik sorununun olmaması onun ruh sağlığının yerinde olduğu anlamına gelmez. Psikolojik açıdan sağlıklı olmak, psikolojik hastalıkların ötesinde, başka bir takım olumlu özelliklere de sahip olmayı gerektirmektedir.
Carol D. Ryff, pozitif psikoloji alanında önemli araştırmalar yapan Amerikalı bir psikoloji profesörüdür. Ryff, pozitif psikoloji literatürüne “psikolojik iyi oluş” kavramını kazandırmış ve psikolojik açıdan sağlıklı olan bireylerin hangi özelliklere sahip olması gerektiği ile ilgili kuramsal bir yaklaşım ortaya koymuştur.
Ryff’a göre, psikolojik açıdan sağlıklı bir bireyin altı boyutta yeterli ve iyi durumda olması gerekmektedir. Psikolojik iyi oluşun belirleyicileri olan bu altı boyut nelerdir?
KENDİNİ KABUL
Bunlardan birincisi, “kendini kabul”dür. Kendini kabul, bireyin kendisinden hoşnut olması, kendini sevmesi ve yeterli hissetmesi olarak tanımlanabilir. Kendini kabul eden bireyler, değiştirebildikleri özelliklerini değiştirir, değiştiremediklerini ise kabul ederler. Yaşadıkları olumsuzluk ya da başarısızlıklarda kendilerini acımasızca, yıkıcı ve yıpratıcı bir şekilde eleştirmezler, kendilerine karşı anlayışlıdırlar.
İkinci özellik, “özerklik”tir. Bireyin kendi yaşamıyla ilgili kararlarını kendisinin alabilmesi ve bağımsızca karar verebilmesi olarak tanımlanmaktadır. Bu durum bireyin, kimseye danışmaması ya da kimseyi dinlememesi olarak anlaşılmamalıdır. Gerektiğinde hayatındaki önemli diğer insanlarla da görüşerek yaşamıyla ilgili kararlar vermede söz hakkına sahip olması olarak değerlendirilmelidir.
Psikolojik iyi oluşun bir diğer boyutu ise, “diğerleriyle olumlu ilişkiler”dir. Diğer insanlarla derin, doyurucu ve sağlıklı ilişkiler kurma psikolojik sağlığın önemli bir belirleyicisidir.
Diğerleriyle olumlu ilişkiler boyutunun kapsamına iş ilişkileri, evlilik ilişkileri ve arkadaşlık ilişkileri gibi günlük yaşamda etkileşimde bulunulan tüm ilişkiler dâhil edilebilir. Etkili iletişim kurma ve sosyal becerilere sahip psikolojik iyi oluşun olmazsa olmazlarındandır.
BİREYSEL GELİŞİM
Sahip olunması gereken bir diğer özellik de, “bireysel gelişim”dir. Bireysel gelişim, kişinin bir birey olarak sürekli büyüdüğü ve geliştiği duygusuna sahip olması anlamına gelmektedir. Bu anlamda bireyin, yeni yaşantılara ve deneyimlere açık olması ve sürekli gelişim ve öğrenme süreci içinde olması gerekmektedir.
“Yaşam amacı” da psikolojik iyi oluşun önemli bir boyutudur. Bireyin belirgin bir yaşam amacının olması, yaşamak için pek çok nedeninin olması yine psikolojik iyi oluş açısından önemlidir. Bireyin, toplumun dayattığı standartlara ya da beklentilere göre şekillenen yaşam amaçları yerine, kendi belirlediği ve kişisel önemi olan bir yaşam amaçlarına sahip olması anlamlı bir hayat sürmesini de sağlayacaktır.
ÇEVRESEL HAKİMİYET
Psikolojik iyi oluşun belirleyicisi olan son özellik ise “çevresel hakimiyet”tir. Çevresel hâkimiyet, bireyin istek ve ihtiyaçları doğrultusunda çevresinden etkili bir şekilde yararlanabilmesi, olanakları gerektiği şekilde kullanabilmesi olarak tanımlanmaktadır. Bir bakıma bireyin, yaşamını etkin bir şekilde yönlendirebilmesidir.
Ryff’a göre, bu altı boyutta yeterli olan bireyler psikolojik anlamda iyi durumdadırlar. İtalyan psikolog ve psikoterapist Giovanni Fava ise Ryff’in kuramsal yaklaşımından yola çıkarak yeni bir psikoterapi modeli geliştirmiştir. Türkçeye “esenlik terapisi” (well-being therapy) olarak çevirebileceğimiz bu terapi modelinde, danışanın psikolojik durumu yukarıda sayılan altı boyuta göre ele alınmakta ve yetersiz olunan alanlarda gelişimi sağlanmaya çalışılmaktadır.
Esenlik terapisine göre, psikolojik bir hastalığı olan bireyin, terapi sürecinde bu rahatsızlığından kurtulması yeterli değildir.
Yaşama etkin bir şekilde katılabilmesi için ekstra özellikler ve yaşam becerileri de kazanmaları gerekmektedir. Bu anlamda esenlik terapisinin diğer terapi modelleriyle birlikte kullanılması danışan açısından oldukça faydalı olacaktır. Henüz yeni olan bu terapi modeliyle ilgili deneysel çalışmalar sürmekte ve etkililiği ile ilgili araştırmalar yapılmaktadır.
Dr. Tayfun DOĞAN
Psikolojik Danışman
https://twitter.com/dogantayfun
https://www.facebook.com/dogantayfun