Marzena uchowicz: Czy zaproponowany sto lat temu przez Williama Sterna pomiar inteligencji wytrzyma prb czasu?

Prof. Czesaw Nosal: Wci mocno si trzyma. Sam fakt, e si wprowadzi pomiar i okreli si to, co jest mierzone, stanowi doniosy krok w rozwoju kadej dziedziny nauki. Psychologia nie jest wyjtkiem.

Ale Amerykanie ju dawno dowiedli, e dzieci z wysokim ilorazem inteligencji w dorosym yciu wcale nie radz sobie lepiej ni te, ktre na testach wypadaj sabiej. Lewis Terman na pocztku lat 20. ubiegego wieku wyoni grup 1,5 tys. dzieci, ktre w tecie IQ osigny najwyszy wynik, ledzi ich losy po zakoczeniu szkoy. I okazao si, e najwiksz karier - naukow czy muzyczn - zrobili ci rwienicy, ktrzy nie zaapali si do grupy "geniuszy".

- Bo IQ to tylko potencja, najwyszy poziom moliwoci umysowych. Ale te moliwoci rzadko s w peni wykorzystywane. Moe pani by predysponowana do bardzo szybkich biegw, ale wcale nie musi pani tak biega. Albo mie such absolutny, ale nie gra na adnym instrumencie. Zaryzykowabym twierdzenie, e co najmniej poowa ludzi nie wykorzystuje swojego potencjau. Albo wykorzystuje go w bardzo nikym stopniu.

Najnowsze badania rynku pracy udowodniy, e sukces zawodowy zaley te od EQ - inteligencji emocjonalnej.

- Po latach bada wiemy ju na pewno, e ludzkie zachowania s zbyt zoone, by tylko jedna cecha bya za nie odpowiedzialna. Liczy si take odporno na stres, motywacja, cechy osobowoci. Ale IQ wci najwicej wyjania.

Czyli co tak waciwie wyjania?

- Sto lat wstecz inteligencj interpretowano trafnie, ale do oglnikowo - jako zdolno uczenia si lub zdolno do skutecznej adaptacji do zmiennych warunkw. Dzi moemy lepiej opisa mechanizmy zachodzce w mzgu, prdko przewodzenia impulsw, sprawno ukadu nerwowego. Rozwijamy teori inteligencji. Szukamy jej empirycznego potwierdzenia.

W biologii?

- Inteligencja, czyli szeroko pojta sprawno umysowa, ma awers i rewers. Jej pierwszy skadnik to tak zwana inteligencja pynna - zwizana bezporednio z prac mzgu, czyli z biologi. Mzg osoby inteligentnej po prostu dziaa sprawniej. Ukad nerwowy - zwizany z prac ukadu krwiononego - jest bardziej niezawodny. To s formalne parametry mzgu, ktre gwarantuj szybkie tempo przetwarzania informacji i bezbdno.

Nieomylno?

- Moe lepiej powiedzie: trafno. Ta trafno jest oczywicie uwarunkowana kulturowo, bo...

...no wanie, bo jest jeszcze rewers?

- Tak. To, jak podchodzimy do sytuacji, jak j rozpoznajemy i interpretujemy, zaley od drugiego skadnika inteligencji. To tak zwana inteligencja skrystalizowana: systemy pojciowe i utrwalone w naszym mzgu strategie umysowe. To one odpowiadaj wanie za to, w jaki sposb interpretujemy otaczajc nas rzeczywisto. A opieraj si wanie na zgromadzonej przez nas wiedzy.

A wic kto, kto w naszej kulturze uchodzi za czowieka ponadprzecitnie inteligentnego...

- W innej kulturze nie znalazby uznania czy po prostu nie zostaby zrozumiany. To kultura europejska ceni inteligencj, ktrej wanym atrybutem jest rozumowanie i wiedza czerpana na przykad z ksiek. Ale nie znaczy to, e istniej kultury, ktre nie respektuj walorw umysowych. Zaryzykowabym pogld, e wszystkie kultury bez wyjtku maj pewne standardy oceniania ludzi pod wzgldem umysowym. Tyle e si rnimy tymi standardami. Jeszcze w kulturach pierwotnych sdzono, e osoby, ktre my uwaamy za psychicznie chore - mam na myli szamanw, prorokw - wcale nie s psychicznie chore. Peniy one wan rol spoeczn. Pojcie inteligencji trzeba wic relatywizowa do kultury. Zgodnie z aciskim rdosowem: inteligencja to zachowanie polegajce na rozumieniu, planowaniu i dostosowywaniu si do sytuacji.

Inteligencja zmienia si wraz z wiekiem?

- Niestety. Inteligencja pynna - istotnie uwarunkowana przez prac ukadu krwiononego - systematycznie spada nam ju od 21. roku ycia.

Ale za to ta druga ronie?

- Poziom inteligencji skrystalizowanej te spada, tyle e wolniej. Jej wyrany spadek zauwaamy po 55. roku ycia.