Eksperyment Ascha to nazwa serii eksperymentów psychologicznych. Pytanie postawione przez amerykańskiego psychologa dotyczyło sfery poznawczej człowieka. Stworzył on sytuację, w której można było stwierdzić, czy ludzie zachowują się konformistycznie nawet wtedy, gdy odpowiedź na zadane pytanie jest oczywista i banalnie prosta.

Ludzie naśladują grupę, choć czasem jest to sprzeczne z ich własnymi poglądami, a nawet zdrowym rozsądkiem. Lęk przed oceną i brakiem akceptacji jest często silniejszy niż postępowanie zgodne z własnym sumieniem.

Eksperyment Asha – geneza eksperymentu

Solomon Ash nie zgadzał się z tezami postawionymi przez innego badacza. Muzafer Sherif na podstawie przeprowadzonych prób na grupie ochotników sformułował twierdzenie, iż ludzie będą ulegać grupie i przyjmować jej poglądy tylko wtedy, gdy sami są niepewni tego, co myślą oraz nie mają wyrobionego zdania na dany temat. Ash natomiast stwierdził, że w obliczu jednoznacznej sytuacji osoby badane nigdy nie ulegną grupie. Czy się mylił?

Eksperyment Asha – doświadczenie z długością odcinków

Do eksperymentu Asha zgłosili się ochotnicy, których zadaniem było udzielenie odpowiedzi na proste pytanie. Przedstawiono im 2 rysunki. Na jednym był odcinek X, na drugim trzy różnej długości odcinki: A, B i C. Pytanie brzmiało: który z odcinków jest najbardziej podobny do odcinka X? Warto zaznaczyć, że odcinek X i C były identyczne. Gdy osoba badana udzielała sama odpowiedzi, wówczas w ponad 90% przypadków była ona właściwa. Sytuacja drastycznie się zmieniała, gdy w pokoju pojawiały się inne osoby poddające w wątpliwość jednakowe długości odcinka X i C. Byli to oczywiście wynajęci przez Asha aktorzy, których zadaniem było sugestywne podważanie decyzji osoby badanej.

Rezultat eksperymentu w drugim przypadku był taki, że badani udzielali odpowiedzi spójnych z poglądem całej grupy, który był oczywiście błędny. W kolejnych badaniach Ash modyfikował liczbę wprowadzanych aktorów oraz to, co mieli mówić. Gdy w fałszywej grupie pojawiał się przeciwnik jednomyślnej tezy ogółu, wówczas osoba badana popełniała błąd w odpowiedziach znacznie rzadziej. Jeżeli buntownik zaczynał przyjmować postawę grupy, wówczas próg błędu znacznie się podwyższał i badany był bardziej skłonny do przyjmowania poglądu grupy.

Eksperyment Asha – wpływ konformizmu normatywnego na życie w społeczeństwie

Doświadczenie przeprowadzone przez Asha nie jest bezbłędne i nie można bezkrytycznie przenosić jego wyników na życie codzienne. Cały eksperyment był sztucznie zaaranżowaną sytuacją, poza tym sama świadomość bycia badanym ma wpływ na efekty badania.

Chęć podporządkowania się grupie może wynikać z obawy o zakłócenie eksperymentu, za udział w którym dostało się pieniądze. Wówczas zachowanie takich osób można bardziej uznać za sympatię i przejaw lojalności niż za skrajny konformizm normatywny. Eksperyment Asha można też zinterpretować w taki sposób, że ludzie są skłonni do popełniania oczywistych błędów, by zgodzić się z innymi, nawet w grupie ludzi, których nie znają i prawdopodobnie nigdy więcej nie spotkają. Jest to przykład skrajnego konformizmu normatywnego, gdzie ślepe podążanie za grupą jest ważniejsze od prawdy. Ludzie postępują konformistycznie, ponieważ obawiają się odrzucenia lub ośmieszenia. Wolą się nie wychylać i nie zwracać na siebie uwagi, aby nie narażać się na dezaprobatę społeczną.