Karl Popper: leren van de eigen fouten





Weblog
Gezond verstand


woensdag 15 februari 2012 09:15

Karl Popper stortte zich vol overgave op de wetenschap

Lees ook Adam Smith: de tucht van de markt

Wenen roept tegenwoordig vooral associaties op met allerlei vormen van kneuterigheid. Maar aan het begin van de twintigste eeuw was de hoofdstad van Oostenrijk een verzamelplaats van beroemde kunstenaars en wetenschapsmensen. Een intellectueel uitdagende omgeving voor leergierige en kunstzinnige studenten.

Zoals Karl Raimund Popper (1902-1999). De Weense advocatenzoon zag een loopbaan als schrijnwerker mislukken en stortte zich daarna vol overgave op de wetenschap. Hij studeerde wis- en natuurkunde, muziekgeschiedenis, psychologie en filosofie en legde zo de basis voor een indrukwekkende geleerdheid.

Communist
Maar Popper werd in zijn intellectueel bloeiende geboortestad ook getroffen door de armoede van lagere klassen. Zijn verontwaardiging hierover deed hem zelfs kiezen voor het communisme.

De liefde voor door het marxisme geïnspireerde politieke bewegingen bekoelde echter snel. Naar eigen zeggen werd Popper zich reeds na een paar maanden bewust van ‘het dogmatisch karakter van het communistische geloof en de ongelooflijke intellectuele arrogantie ervan’. Erg terneergeslagen toonde hij zich door het feit dat hij - hoewel slechts kort - kritiekloos een gevaarlijke doctrine had omhelsd.

Oorlogswerk
De afkeer van gesloten denksystemen zou Popper de rest van zijn leven blijven kenmerken. Door zijn gevoeligheid voor totalitaire tendensen zag hij al vroeg de ernst van de dreiging van het nationaal-socialisme in. In 1937 nam hij de wijk naar Nieuw-Zeeland, waar hij tot het eind van de oorlog filosofie doceerde.

Na het nieuws van de Duitse inval in Oostenrijk besloot hij een verdediging van de vrijheid tegen totalitaire opvattingen op papier te zetten. Dit besluit resulteerde in Poppers oorlogswerk, ‘The Open Society and Its Enemies’, dat in 1945 in twee delen werd gepubliceerd en voor de auteur de doorbraak in de Angelsaksische wereld betekende.

Gelukkig
In 1946 ging Popper naar Engeland, waar hij zich voorgoed vestigde. Omdat Oxford noch Cambridge hem een leerstoel aanbood, moest hij zich behelpen met een professoraat aan de London School of Economics. Verder verliep zijn wetenschappelijke loopbaan vlekkeloos.

Met talloze artikelen, met enige invloedrijke boeken, met ontmoetingen met de grootste denkers van de twintigste eeuw (van Alfred Ayer tot Ludwig Wittgenstein en van Albert Einstein tot Bertrand Russell), met vele eredoctoraten en met, in 1964, de titel van ridder op de koop toe.

Het studieuze leven beviel Popper uitstekend. Volgens hem was het rusteloos zoeken naar nieuwe problemen, het worstelen ermee en het boeken van enige vooruitgang, het mooiste leven dat iemand zich kon denken: ‘ik ben, vermoed ik, de gelukkigste filosoof die ik ooit heb ontmoet.’

Socrates
De meeste publicaties van Popper zijn gewijd aan wetenschapsfilosofie en bevatten een pleidooi voor wat kritisch rationalisme is gaan heten. Rationalisme betekent voor de schrijver in de eerste plaats redelijkheid: de bereidheid naar anderen te luisteren in de overtuiging dat de eigen opvattingen niet onfeilbaar zijn.

De patroon van wetenschappers, meende Popper, zou Socrates kunnen zijn. De Griekse filosoof leerde dat wij maar heel weinig weten. Het enige waarvan we absoluut zeker kunnen zijn, is van het feit dat we fouten maken.

Trial and error
Een wetenschappelijke theorie is ook nooit de definitieve waarheid, zei Popper. Ze is een hypothese die voorlopig nog niet is gefalsifieerd, nog niet ontkracht. Wetenschap komt neer op een proces van ‘trial and error’.

Een theorie wordt bedacht om een vraagstuk te verklaren, door waarneming en experiment wordt deze theorie grondig getoetst en zolang er geen feiten gevonden zijn waarmee zij in strijd is, geldt zij als waarheid.

Echt wetenschappelijk is een theorie pas als ze verworpen kan worden. Veel psychologische en sociologische analyses zijn dermate vaag dat ze eigenlijk niet kunnen worden weerlegd, waardoor ze geen bijdrage leveren aan de groei van betrouwbare kennis.

Voorzichtig
Net als wetenschap draait politiek in de ogen van Popper om het oplossen van problemen. En ook hier is de methode van ‘trial and error’ de beste aanpak. Door het uitproberen van allerlei maatregelen moet getracht worden maatschappelijke problemen te verkleinen. Vooruitgang heeft hierbij plaats door te leren van vergissingen.

Deze methode kan slechts werken als aan minstens twee voorwaarden voldaan is. De samenleving dient een open karakter te hebben met volop mogelijkheden voor discussie en hervormingen dienen voorzichtig en geleidelijk te worden doorgevoerd.

Popper sprak van ‘piecemeal social engineering’. Bij het doorvoeren van kleine sociale veranderingen moeten steeds de bereikte resultaten met de verwachtingen worden vergeleken, waarbij goed gekeken moet worden naar onverwachte, ongewenste gevolgen van de hervormingen.

Heilstaat
Popper moest niets hebben van revoluties. Hij wees op het gevaar van het overhoop gooien van de hele, geleidelijk gegroeide, sociale constellatie in de hoop een in de studeerkamer bedachte blauwdruk van een ideale samenleving re realiseren. Het verkleinen van concreet leed is een veel realistischer doelstelling, meende Popper.

Van alle politieke ideeën, zo schreef hij in ‘The Open Society’, is dat van mensen gelukkig maken wellicht het gevaarlijkst. Dit leidt praktisch onvermijdelijk tot het opdringen van één opvatting van geluk aan de bevolking en zo tot dictatuur.

Vooral gevaarlijk zijn die denkers, van Plato tot Karl Marx, die een superieur inzicht in de geschiedenis menen te hebben. Zij denken het monopolie op de waarheid te bezitten en werpen zich op als bezitters van de sleutel tot een glorieuze toekomst, waarbij ze geen genade kennen bij het bestrijden en zelfs elimineren van politieke tegenstanders als obstakels op weg naar de heilstaat.

Probleemoplossend
De democratie, met inbegrip van respect voor de rechten en belangen van minderheden, is volgens Popper het politieke systeem met het grootste probleemoplossende vermogen. Het is geen toeval, zei hij, dat de meest welvarende landen ter wereld de democratische staatsvorm kennen.

En aan het marktmechanisme een grote rol toekennen. Slechts als producenten met elkaar om de gunst van de consument strijden, kunnen diens behoeften worden bevredigd. Bij deze, nu algemeen als juist aanvaarde, analyse kan worden aangetekend dat in de tijd waarin Popper het vaandel van het gezond verstand hoog hield, de doorsnee intellectueel de neiging vertoonde alle ondernemers als gewetenloze boeven af te schilderen.
 
Onderschat
Volgens de Nederlandse schrijver W.F. Hermans dankt Popper zijn faam op wetenschappelijk vlak aan het debiteren van waarheden als koeien en op politiek-filosofisch gebied aan het verkopen van mooie, nietszeggende praatjes. Een wel zeer onbillijk oordeel.

Anders dan het idool van Hermans, de orakelfilosoof Wittgenstein, beschikte Popper over het vermogen zich in heldere en begrijpelijke taal uit te drukken. Deze stilistische eenvoud wordt al te snel opgevat als een blijk van oppervlakkigheid, waardoor de originaliteit van Poppers werk nog weleens wordt onderschat.

Met zijn beschouwingen over de groei van kennis en de wetenschappelijke methode heeft de grondlegger van het kritisch rationalisme een immense bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van de wetenschapsfilosofie.

Voorbeeldig
De toepassing door Popper van de kennistheoretische principes op de politiek was zowel boeiend als aantrekkelijk. De waardering voor zijn kritiek op totalitaire ideologieën neemt alleen maar toe bij het besef dat hij ze uitte in een periode dat tal van westerse intellectuelen dweepten met de Russische en Chinese ‘democratieën’ vol concentratiekampen.

Bovendien belichaamde Sir Karl zelf de wetenschappelijke en persoonlijke deugden die hij propageerde. Hoewel hij zich soms wat al te zeer als een schoolmeester opstelde, kenmerkte zijn houding zich toch vooral door schikkelijkheid, verdraagzaamheid, redelijkheid en menselijkheid. Hij toonde zich bereid zijn eigen standpunten ter discussie te stellen en met wie dan ook een zakelijke gedachtewisseling aan te gaan.

Wanneer hij een theorie bestreed, interpreteerde hij deze eerst zo gunstig mogelijk, concentreerde zich vervolgens op de krachtigste argumenten van die theorie en verbeterde desnoods zelf de zwakke punten ervan. Karl Popper, kortom, was een voorbeeldige intellectueel.

Reacties


Dit is eigenlijk verplichte kost voor iedere wetenschapper in de dop. Helaas vaak al jaren geleden wegbezuinigd.

Len Querido op woensdag 15 februari 2012


Toevoeging: Zijn idee van kritisch-rationalisme was de tegenhanger van empirisch onderzoek. Empirisch onderzoek is...

Thomas Jefferson op woensdag 15 februari 2012


Geachte heer Van der List,

Dank voor deze uiteenzetting. Inderdaad, Popper is verplichte kost, zoals Len Querido...

malang op woensdag 15 februari 2012


Karel van het Reve, ook een orgineel denker die wist waarover hij sprak als hij het over het communisme had was een...

W Seffelaar op woensdag 15 februari 2012


Mooi artikel dat voor menige wetenschapper verplichte kost zou moeten zijn. Vooral de openheid en de mogelijkheid...

oude sok op woensdag 15 februari 2012

Reageer op dit artikel
Lees alle reacties (totaal
6 reacties
)

';
}
}
s += '';
document.write(s);
return;
}
// --

Open all references in tabs: [1 - 8]

Leave a Reply