Maruf BEÇENE / Aktüel Psikoloji
Evlilikler söz konusu olduğunda ne yazık ki artık ülkemiz de, tüm dünya istatistikleriyle aşık atar durumda. Evliliklerin büyük bölümü heyecanla ve umutla başlasa da, hüsranla sonuçlanıyor. Dolayısıyla mutsuz yetişkin ve çocukların sayısı da her geçen gün artıyor. İlişkilerin ayrılıkla sonlanmasını önlemek adına, psikoloji bilimi de üzerine düşeni yapmak için, her geçen gün daha fazla araştırmaya, müdahaleye ve yönteme imza atmaya çalışıyor. Artık ilişki ve evlilik terapisine gitmek pek çok çift için umut kaynağı olsa da, gerçekten etkinliği yüksek yöntemlere, başarılı terapistlere ulaşmak çok da kolay değil.
Konuyla ilgili görüşlerini öğrenebilmek ve ilişki terapisinde uzmanlaşmak, terapi sürecindeki etkinliğini arttırmak isteyen meslektaşlarımıza ışık tutabilmek için araştırmaya koyulduk. İlişki ve evlilik terapisi söz konusu olduğunda, araştırmalara dayanan ve etkinliği en yüksek olan yöntemin mucidi bildiğiniz gibi John Gottman. Seattle'daki İlişki Araştırma Enstitüsü ve Gottman Enstitüsü'nde 40 yılı aşkın bir süredir evlilik terapisinin öncülüğünü üstlenmiş bir duayen John Gottman. 44 kitabın yazarı ve yüzlerce araştırma makalesine imza atan bir uzman. Dünyanın pek çok yerindeki üniversitelerde "ilişki terapisi" dersleri, onun araştırma sonuçlarına dayanarak anlatılmakta. Ülkemizde de Gottman Çift Terapisi yöntemi eğitimleri, hem ruh sağlığı uzmanlarına, hem de çiftlere yönelik olarak Psikoloji İstanbul'da verilmekte. Eğitmenler, merkezin de kurucuları Filiz Kaya ve Özge Altan Aytun. Kaya ve Aytun aynı zamanda İstanbul Aile Araştırmaları Derneği'nin (Aileder'in) de kurucularından. Eğitmenleri ise John Gottman'ın kendisi. Uzun yıllardır, çift terapisi konusunda ülkemizde yapılan pek çok araştırma, eğitim ve etkinliğe de öncülük etmekteler.
Biz de John ve Julie Gottman tarafından yetiştirilen bu ikiliye, çift terapisini, Gottman Yöntemini ve kendi yolculuklarını sorduk. Siz meslektaşlarımız için de yararlı olacağına inandığımız bu röportaj ve aklınıza gelecek diğer sorularla ilgili Aileder ya da Psikoloji İstanbul ile iletişime geçebilirsiniz.
Aktüel Psikoloji: Çift Terapisi maceranız nasıl başladı biraz anlatır mısınız?
Filiz Kaya: Çift terapisi maceramız, aile terapisi eğitim ve süpervizyonlarımızla başladı. Uzun yıllar stratejik aile terapisi yöntemi uyguladık. Ama aslında gördüğümüz danışanların sadece bir kısmı çiftlerden oluşuyordu. Ardından 2006 yılında, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile kapsamlı bir projeye başladık. Psikolog ve psikolojik danışmanların bir yandan ücretsiz terapi yaptığı, diğer yandan da Çözüm Odaklı Terapi, Aile Terapisi, EMDR vb. eğitimlerini, süpervizyonlarını verdiğimiz bir projeydi. Proje süresince çeşitli değerlendirme ölçekleriyle hem ihtiyaçları tespit ediyor, sorunların kaynaklarına ilişkin önemli bilgilere ulaşıyor, hem de sürecin etkinliğini her üç ayda bir ölçüyorduk. Dört yıl süren projede yüzlerce terapistle çalıştık ve binlerce kişiye, aileye ulaştık. Psikolojik ihtiyaçlara ilişkin sonuçlar, karşı karşıya olduğumuz gereksinimler tablosu, düşündüğümüzden çok daha sıkıntılıydı. Bizi en çok etkileyen sonuç, aslında çift terapisine ağırlık vermemizi, John Gottman'ı davet etmemizi de sağlayan belirli bir sonuç oldu. Çocuk istismarı oranları çok yüksekti. Ama sonuçlar bize gösterdi ki, eşler arasındaki ilişkiden duyulan tatmin arttıkça, çocuğun istismarı anlamlı biçimde düşüyordu. O zaman John Gottman'ı aramaya, John ve Julie'nin yakasına yapışmaya başladık. Elimizde net bir data vardı, ve gidebileceğimiz ondan etkili, ondan daha bilimsel tek bir adres bile yoktu.
Aktüel Psikoloji: Neden Gottmanlar ve Gottman Çift Terapisi?
Özge Altan Aytun: İBB projesinden önce Davranış Bilimleri Enstitüsü'nde uzun yıllar birlikte çalıştık Filiz'le. Orada evliliğe hazırlıkla ilgili araştırmalar yaptığımız dönemde, John Gottman'ın kitaplarını okumuş, 
özetlemiş, projemizde çokça yararlanmış ve eğitim videolarını da izlemiştik. İnanılmazdı. John Gottman yaklaşık 40 yıldır bu alanda çalışıyor ve aslında bir matematik profesörü. Bir meslektaşı ile ikili ilişkilerin neden kötü gittiği, mutlu ilişkinin ne olduğu, 'biz mutluyuz' diyen çiftlerin neyi farklı yaptıkları konusunda sohbet ediyor. O sırada ne arkadaşının, ne de kendisinin ilişkileri çok yolunda gitmiyor. Ve bu konuyu araştırmaya karar veriyorlar. Sonrasında araştırma laboratuarlarına "Biz mutluyuz" ve "biz mutsuzuz" diyen çiftleri davet ediyor, onlarla görüşmeler gerçekleştiriyorlar. Ve iki grup arasındaki farkı gözlemliyorlar. Sonuçlar oldukça etkileyici çıkıyor. Gerçekten "mutlu çiftlerin" özellikle yaptıkları bazı davranışlar olduğu ortaya çıkıyor. Bu aşamada devreye John'un çok iyi bir klinik psikolog olan eşi Julie Gottman giriyor ve mutlu çiftlerden öğrendikleri ile yeni bir terapi yaklaşımı geliştiriyorlar. Bu yaklaşımı "mutsuz çiftlere" uyguladıkları zaman çok başarılı sonuçlar elde ediyorlar ve pek çok evliliği kurtarıyorlar. Yöntemde yer alan her ayrıntı, her müdahale, çiftler ve evlilikler konusunda yapılan araştırmaların mutlak işe yararlılığını kanıtlamış yöntemler. Bu yöntemin dünyadaki araştırma temelli tek yaklaşım olması ve bizim Türkiye'de de bu yöntemi rahatlıkla uygulayabileceğimizi düşünmemiz Gottmanları tercih etmemizi sağladı. Çünkü her ne kadar Amerika'da geliştirilmiş bir yöntem olsa da, Amerikalılara değil, çiftlere özel geliştirilmiş bir yöntem. Nitekim bizim yaptığımız araştırma da ne kadar doğru bir karar verdiğimizi gösteriyor.
Aktüel Psikoloji: Peki Türkiye'de bu yöntemin eğitimini verdiler. İlk kez 2010 yılında öyle değil mi?
Kaya: Evet. Ama inanın, gelmeye ikna etmemiz hiç kolay olmadı. 2008-2010 arasında çok kez çağırmamıza rağmen hem yoğunluk nedeniyle, hem de John'u yormamak için bu kadar uzak bir mesafeye gelmek istemediler. Sonra sihirli kelimeleri söyledik, John'a "John, elimizde data var" dedik. Ve birkaç ay sonra buradaydı.
Aktüel Psikoloji: Türkiye'ye geldikten sonra ne gibi tepkiler oldu?
Aytun: 2010 yılında eğitimleri başlattık. John ve Julie Gottman'ın hem uzmanları hem de çiftleri eğitebilecekleri workshoplar düzenledik. Aslında öncesinde biraz endişeliydik çünkü çok sayıda aile terapisi eğitimi olmasına rağmen, çiftlere yönelik, çift terapisi uzmanları yetiştirmeye yönelik hiçbir eğitim yoktu. Fazla spesifik kalabilir ve yeterli katılımcıya ulaşamayabiliriz diye endişeleniyorduk. Ama yoğun bir katılım oldu. Çok güzel geri bildirimler aldık. Sonrasında her sene düzenli olarak eğitimler düzenlemeye devam ettik. Eğitimi alan terapist arkadaşlarımız, psikologlar, psikiyatristler, psikolojik danışmanlar vb. hepsi yoğun olarak yöntemi uygulamaya ve etkinliğini görmeye başladılar. Yani yöntem Türkiye'de, çiftler için etkin olarak kullanılmaya başlandı. Şu anda yaklaşık 300 uzman bu eğitimleri aldı ve uygulamalarında kullanıyorlar. Etkinliğini görüyor ve her gün daha da fazla çiftin hayatını değiştiriyorlar. Türkiye Araştırması da aynı şeyi söylüyor.
Aktüel Psikoloji: Bundan biraz bahseder misiniz? Nedir Türkiye Araştırması? Sonuçları?
Filiz Kaya: 2010-2011 yıllardında, merkezimize başvuran çiftlerle başladık. Yaklaşık 200 çiftin kapsamlı değerlendirmesini aldık. İlişkiyi neler güçlendiriyor, neler zora sokuyor? Terapi hangi noktalarda işe 
yarıyor? Gottman yönteminin etkinliği ne? Bu etkinlik ne kadar sürüyor? Follow-up çalışmaları halen devam etmekte. Ve terapi sonlandıktan 1,5 sonrasında halen olumlu değişimin devam ettiğini görüyoruz. Güçlü ilişkiler ve ilişkiler için risk oluşturan durumlar, davranışlar, inançlar ya da tutumlarla ilgili elimizde çok yoğun bir bilgi var. İlişkilerde, erkeğin zaman zaman "haklı olabilirsin" demesinden tutun da, çiftlerin birbiri ile belirli biçimde ve sıklıkta sohbet edebilmesine kadar çok sayıda güçlü ilişki yaratan özellikler olduğunu görüyoruz. En sık çıkmaz yaşanan durumlar listesinden tutun da, boşanmaya götüren davranışlara kadar yine geniş yelpazede bir dizi risk faktörü olduğunu biliyoruz. Gottman yönteminin etkileyiciliği, "mutlu olanlar bunu yapıyor, böyle konuşuyor, böyle davranıyor" diyebilmesinde. Müdahaleleri de bunun üzerine kurulu. Bu nedenle etkinliği Amerika'da da, Avustralya'da da, Güney Kore'de de, Türkiye'de de çok yüksek. Bizde en etkili olan yöntem, ya da "mutlu çiftlerin özellikleri" tabi ki bazı farklar gösteriyor. Örneğin "Stres Azaltıcı Konuşma" adını verdiğimiz bir uygulama var… Bizde bunu yapabilen çiftler fark atıyor.
Aktüel Psikoloji: Biraz bahseder misiniz? Nedir bu "Stres Azaltıcı Konuşma"?
Kaya: Her ilişkinin, ilişki dışında stres faktörleri var. Yani iki kişi arasında yaşanan sorunların dışında… İş, aileler, arkadaşlıklar, hastalıklar vb. Çiftin bu diğer alanlarda yaşadıkları sıkıntılara ilişkin belirli bir biçimde konuşabiliyor olmaları önemli. En azından "mutlu çiftler" bu konuşmayı ustalıkla yapıyorlar. Bizde örneğin iş sorumluluğu "bu benim sorunum" diye görülüyor. Ya da aileyle yaşanan sorunlar, en basitinden gelin-kaynana sorunu "bu senin sorunun" gözüyle görülüyor. Çok sık gelin-kaynana meselesi, erkeğin her iki tarafa da "sen haksızsın, yanlışsın, düzel" demesiyle halledilmeye çalışılıyor. Yani her koşulda çiftler uzaklaşıyor, sıkıntısını paylaşamaz hale geliyor. E bir süre sonra da doğal olarak, çözüm için yapılan müdahale, sorunun ta kendisi oluyor. Kimse yaşadığı sıkıntının anlaşıldığını hissedemiyor. Kimse kendini değerli hissedemiyor. Çift BİZ olarak hareket etmeyi bırakıyor. Sen-Ben ayrımı keskinleşiyor. Stres azaltıcı konuşma ve bu konuşma alışkanlığını geliştirmek ise, ilişkiyi güçlendiriyor.
Aktüel Psikoloji: Sık karşılaşılan, bizim memlekette çiftlerin temel sorunları diyebileceğiniz bir liste var mı? Gelin-kaynana meselesi dışında?
Aytun: İletişim problemleri, cinsel sorunlar, çocuk sahibi olduktan sonra meydana gelen sıkıntılar, sorumlulukların paylaşımına ya da ekonomi yönetimine ilişkin sorunlar ve tabi ki aldatma. Örneğin aldatmanın ülkemizde hala konuşulması bile zor. Ama Gottman yöntemiyle, aldatmanın son derece etkili bir biçimde onarıldığını ve çiftlerin tekrar aralarında güven ve bağlılık inşa ederek ilişkiye devam ettiklerine bile hemen her gün şahitlik ediyoruz.
Aktüel Psikoloji: Aldatma ile çalışmak en zoru olmalı?
Özge Altan Aytun: Aldatmayla çalışmak zor tabi ki, ama imkansız değil. Aldatmanın temel nedenine baktığımızda, çoğunlukla, kadın-erkek fark etmeksizin çiftin, aldatmanın hemen öncesinde birbirinden duygusal olarak tamamen kopmuş olduğunu görüyoruz. Aldatma aslında sanıldığı kadar sürpriz bir durum değil. Arkadaşlık, güven ve bağlılığın tekrar ilişkiye aşılanması gerekiyor. Bunu yapabilen çiftler aldatmayla da başa çıkabiliyor. Ortada yıkılan bir köprü oluyor; ama bunu yeniden inşa etmek her zaman mümkün.
Aktüel Psikoloji: Terapistler açısından bakarsak, Gottman yönteminin terapistler için farkı ne?
Aytun: Tamamen araştırmalara dayalı sonuçlarla geliştirilmiş bir yaklaşım. Dolayısıyla terapist için çok güvenli ve kolay uygulanır bir terapi yöntemi. Pek çok yöntemde öğrenirken ve uygularken zorluklarla karşılaşıyoruz. Eğitimlerde deliler gibi notlar alıyor, ancak yine de terapi odasına gittiğimizde özellikle başlangıçta, bir başımıza kalıyoruz. Gottman yöntemi, terapistin güvenliğini önemseyen, dahası her ayrıntının iyi anlaşıldığından emin olmak isteyen bir yöntem. Daha birinci düzey eğitiminde terapistin eline 300 sayfalık bir kaynak kitap sunuluyor. İçinde araştırma sonuçlarından, uygulama notlarına yok yok. Seans videoları, seanslarda terapistin kullanacağı araçlar, kart destelerinden, soru kağıtlarına, ilişkiyi bir check-upa sokup, gereken müdahaleleri belirlemelerini sağlayan son derece yapılandırılmış araçlarla donatıyor terapisti. Bir de bunların tamamı, Türkçeye, bizim çiftlerimizin ihtiyaçlarına göre uyarlanmış durumda. Bu nedenle de fark yaratıyor.
Aktüel Psikoloji: Sizler Gottman Enstitüsü onaylı sertifikalı Gottman çift terapistleri ve eğitmenlerisiniz. Uzun da bir süreçten geçmişsiniz. Nedir bu süreç anlatır mısınız?
Kaya: Terapistler Gottman Çift Terapisti olabilmek için üç düzey eğitimden ve bu eğitimlerin ardından belirli sayıda süpervizyondan ve sertifikasyon sınavından geçmeli. Biz tüm bu sınavları zor yoldan geçtik. Seans kayıtlarımıza altyazılar hazırladık, birebir Julie Gottman tarafından sınava tabi tutulduk ve sertifikalandırıldık. Bizden sonraki tüm meslektaşlarımız vakalarını Türkçe izletebilecek, süpervizyonlarını Türkçe alabilecek, sınava bile Türkçe girebilecekler. Her koşulda, yoğun, belki biraz zorlu ama çok keyifli ve öğretici bir süreç olduğu kesin. "Ben sertifikalı terapist olmak istemiyorum" diyenler için çok daha kısa bir süreç. Birinci düzey eğitimi daha çok araştırma sonuçları, birkaç etkin müdahale ve genel çerçevenin aktarıldığı bir eğitim. İkinci düzeyde ise müdahalelerin tamamının anlatıldığı, uygulandığı daha klinik bir çerçeve söz konusu… İlk iki düzeyi tamamlayan ve bir süre de süpervizyon alan her terapist, son derece etkili biçimde yöntemi uygulayabilir. Kendisine Gottman Çift Terapistiyim diyemez –çünkü bu konuda Gottman Enstitüsü'nün net bir duruşu var; ama Gottman yöntemi uyguluyorum diyebilir ve gayet de iyi uygulayabilir.
Aktüel Psikoloji: Peki ya bunların dışında eklemek istedikleriniz?
Aytun: İlişkisine, ilişkilere önem veren herkesi biz de çok önemsiyoruz. Yıllardır, duygusal ilişkilerde mutlu olmanın insanların hayatlarında neleri değiştirdiğine şahitlik ediyoruz. Ve bu çok güzel bir duygu… Biz meslektaşlarımıza yönelik eğitimlere devam edeceğiz. Bu yılın başından beri ilk defa çiftler için hafta sonu workshopları ve "Mutlu İlişkinin Formülü Nedir" seminerleri düzenliyoruz. Her geçen ay daha fazla kişi ile bildiklerimizi paylaşabilmenin mutluluğunu yaşıyoruz. Bizim için heyecanlı süreç devam ediyor, daha yapılacak çok şey var. Aileder öncülüğünde bir "İlişki Seferberliği" hazırlığındayız. Bunun yanı sıra Gottman bilgi birikiminden çıkan pek çok eğitimin ve çift terapisi alanındaki çalışmaların paylaşılacağı bir kongre hazırlığı içindeyiz. Hem Amerika, Kanada ve Avustralya'dan hem de Avrupa'dan pek çok uzmanın katılımı ile 2014 yılında bu kongreyi gerçekleştirmeyi planlıyoruz.
Aktüel Psikoloji: Size iyi çalışmalar dileyelim o zaman. Çok teşekkürler.
Kaya: Biz teşekkür ederiz…
Aytun: Teşekkürler...
Gottman Enstitüsü eğitimleri ve sertifikasyonları Gottman Enstitüsü, İFTA ve EFTA onaylıdır. Gottman Çift Terapisi Eğitimleri Psikoloji İstanbul tarafından her yıl düzenli olan gerçekleştirilmektedir. Önümüzdeki dönem eğitim takvimine ve kayıt bilgilerine Psikoloji İstanbul'un web sitesinden ulaşabilirsiniz.