Przyjrzyjmy się, w jaki sposób możemy postępować z dzieckiem i jakich użyć metod, by pomóc mu w przepracowaniu tematu straty i adaptacji do nowej sytuacji.

Pozwól dziecku (i sobie) przeżyć żałobę po rodzinie

Choć czasem trudno to przyznać, to jednak dotychczasowy dom przestanie istnieć. Nawet jeśli dziecko zostaje w tym samym miejscu, to "my" rodzinne zmienia się bezpowrotnie. Naturalne jest więc, że pojawiają się emocje i reakcje podobne do tych, które towarzyszą trudnym życiowym stratom. Są to: ból, smutek, złość, poczucie winy i bezradności ale też chęć zaprzeczenia lub odwrócenia sytuacji. Nawet dorosłe dzieci rozwodników często mają nadzieję na powtórne połączenie rodziców. Inaczej rozwód przeżywany jest w sytuacji wielu trudnych lub traumatycznych wspomnień z czasów przed rozstaniem. Wówczas może się pojawić poczucie ulgi. Warto więc pozwolić dziecku, jak również i sobie przeżywać wszystkie uczucia, które mają źródło w sytuacji rodzinnej. Czasami bywa to trudne. Są dzieci, które zamykają się w sobie, nie chcą z nami rozmawiać, inne przejawiają wobec nas wściekłość, są kłótliwe i nieposłuszne, niektóre zaprzeczają sytuacji rozstania, dopytując nieustannie, kiedy rodzice znów będą razem. Dziecko ma prawo do tych wszystkich reakcji. Dopiero gdy "wybrzmieją" uczucia, powstanie przestrzeń do pogodzenia się ze stratą.

Pozwól dziecku uniknąć konfliktu lojalności

Mamy z nim do czynienia, gdy rodzice walczą o względy dziecka, stawiają je w obliczu wyboru między nimi, stosują różne metody wychowawcze czy krytykę. To nie rozwód jest najbardziej szkodliwy dla dziecka w sytuacji rozstania rodziców, a ich wzajemna nienawiść. Kiedy rodzice działają przeciwko sobie, odbija się to bezpośrednio na dziecku. Ważne jest, aby wypracować taki sposób działania po rozstaniu, który nie wikła dziecka w niezałatwione tematy dorosłych. Kiedy rodzice współpracują ze sobą i darzą się szacunkiem, dziecko ma większą szansę nadal czerpać z matczynej i ojcowskiej relacji bez lęku i wewnętrznego konfliktu.

Wyzwól dziecko z poczucia winy

Dziecko jako owoc relacji, która się kończy może czuć się nie w pełni wartościowe lub wręcz winne. Bardzo często dzieci uważają, że to z ich powodu rodzice się rozstali. Na pytanie, skąd taka myśl, dzieci odpowiadają, że nie były dość grzeczne i przez nie mama i tata się kłócili, lub że nie udało się im przekonać rodzica do pozostania w domu. Stąd bardzo istotne jest, by zdjąć z dziecka ciężar odpowiedzialność za rozstanie. Nie powinna mieć miejsca sytuacja, gdy jedno z rodziców posługuje się dzieckiem do namówienia drugiej strony do powrotu. Czasami prosty, ale szczery komunikat do dziecka (np. "To nie twoja wina, że nie jesteśmy już razem, to my nie umieliśmy się dogadać i być ze sobą. Pomożemy ci przebrnąć przez tę trudną sytuację") potrafi zdjąć z niego ogromny ciężar obwiniania się.

Pomóż dziecku przystosować się do zmian

Rozstanie często oznacza dla dziecka przeprowadzkę, zmianę szkoły, przyjaciół, dotychczasowej rutyny dnia. Straty mogą obejmować szereg obszarów. Przystosowywanie się do nowej sytuacji oraz znalezienie optymalnych rozwiązań funkcjonowania w niej to proces, który wymaga czasu. Do tego mogą dojść okoliczności nowych związków rodziców, co wnosi kolejne zmiany. Jest to złożona sytuacja i może wnosić wiele ważnych i trudnych tematów w relacji z dzieckiem.

Pozostanie autentycznym przy jednoczesnej ochronie dziecka przed zalewaniem go lawiną własnych przeżyć możliwe jest tylko wtedy, kiedy dorośli sami przepracowali stratę i pogodzili się z rozstaniem. Dziecko łatwiej radzi sobie z wielością zmian, gdy rodzice wspólnie działają na rzecz jego dobra i wokół tego budują przymierze. Jasność ustaleń, wzajemna współpraca i współodpowiedzialność rodzicielska sprzyja tworzeniu nowego bezpiecznego środowiska. Nie jest to łatwe, kiedy odzywają się silne emocje czy chęć zemsty na partnerze. Dlatego, aby wypracować plan działania wspierający dziecko, warto skorzystać z pomocy terapeutycznej. Może ona obejmować pracę indywidualną dorosłego, wspólną pracę nad strategią rodzicielską, ale też dziecka, które ma możliwość odreagowania stresu i przeżycie rozwodu rodziców w relacji terapeutycznej.

Poradzenie sobie z poczuciem porzucenia przez rodzica

Odejście jednego z rodziców powoduje w młodym człowieku smutek, lęk, brak wiary w siebie, a nawet może prowadzić do depresji, zaburzeń lękowych, czy nerwicy. Rodzic może unikać kontaktu z dzieckiem z różnych powodów np. poczucia winy i wstydu lub lęku przed ujrzeniem jego cierpienia, albo odpowiedzią na niewygodne pytania. Pogodzenie się z przeszłością, uznanie jej taką, jaka była, pozwala świadomie budować teraźniejszość i kształtować więź z dzieckiem. Istnieje wiele sposobów na to, by wciąż karmić dziecko miłością. Ono często czeka na to, by zostać zauważone przez rodzica. Nieobecność potrafi spowodować ogromny żal, poczucie braku i pustkę. Dlatego warto pracować nad sobą i relacją z dzieckiem, nawet kiedy jest to trudne. A w sytuacji, kiedy jeden rodzic znika z życia dziecka, zapewnić mu wsparcie i możliwość budowania innych wartościowych relacji .

Chroń dziecko przed uczestniczeniem w waszym konflikcie

Zdarza się, że żale partnerów są żywe mimo rozstania, w relacji dominuje złość, zawiść i chęć odwetu. Energia jest wtedy pożytkowana na niszczenie siebie, a zatem dziecko dostaje mniej uwagi, poczucia bezpieczeństwa i spójności. Nierzadko rodzice wyrażają się negatywnie o sobie przy dziecku, używając dosadnych określeń np. "ta wariatka", "ten nieodpowiedzialny człowiek". Kiedy dziecko słyszy wzajemne obelgi rodziców lub wyrażane do niego naruszające komentarze, cierpi na tym wizerunek obojga opiekunów. Zachowania te odbijają się na psychice dziecka i są naruszeniem jego delikatnej struktury.

Niezwykle ważne jest, by powstrzymywać jawne wyrażanie wściekłości na drugą osobę przy dziecku, tak planować telefony, czy spotkania z byłym partnerem, by dziecka nie było wtedy w domu. Bardzo szkodliwe jest wtajemniczanie młodego człowieka (nawet dorastającego) w szczegóły rozstania. Opowiadanie dziecku o bolesnych doświadczeniach zdrady, używanie określeń o konotacji seksualnej czy wyżalanie się mu nie służy nikomu i pcha dziecko w pułapkę wczesnej dorosłości. Podobnie się dzieje, kiedy przerzucamy na dziecko odpowiedzialność za ważne decyzje lub stawiamy je przed wyborem mama lub tata, co jest dla niego dużym obciążeniem. Presja oraz uwikłanie w takich sytuacjach mogą doprowadzić do braku możliwości zrozumienia i przeżycia rozstania oraz związanych z tym emocji, a to z kolei do reakcji psychosomatycznych lub zaburzeń zachowania.

Kiedy zauważysz u dziecka niepokojące objawy, jak: zaburzenia snu, mowy, odżywiania, pojawienie się wysypki, moczenie, regres do wcześniejszych faz rozwoju lub długotrwałe nasilające się stany lęku, smutku czy agresji, zgłoś się po pomoc do specjalisty. Pamiętaj też, że zawsze kiedy nachodzą cię wątpliwości lub brakuje ci pomysłu, jak możesz lepiej wesprzeć swoje dziecko, możesz skorzystać z konsultacji psychologicznej i poszukać wspólnie rozwiązań.

Autor: Martyna Pałaszewska - psycholog, psychoterapeutka dziecięca, Fundacja Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM www.razem-fundacja.org

Zobacz: 5 powodów, dla których nie powinnaś wracać do swojego byłego partnera!

Przeczytaj też: 7 sygnałów, że powinniście dać sobie drugą szansę