weblog
'Vergeleken met klimatoloog Mann is de Nederlandse wetenschapper Stapel een kruimeldief.' Die gedachte bekroop me voortdurend bij het lezen van een boek over Mann's 'opwarmingsbewijs'. Heeft Mann misleid of ben ik misleid?

De Nederlandse hoogleraar psychologie Diederik Stapel verzon de gegevens waarmee hij bij zijn onderzoeken tot aansprekende resultaten kwam. Toen dit drie maanden geleden openbaar werd, was de vaderlandse wetenschappelijke wereld te klein.

Als je het boek 'The Hockey Stick Illusion' van A.W. Montford leest, begin je je steeds meer af te vragen waar Nederland zich druk om maakt. Zoals ik vorige week al duidelijk maakte gaat dit boek slechts zijdelings over het klimaatdebat, en heeft het mij er in ieder geval niet van overtuigd dat de klimaatsceptici gelijk hebben. Veeleer gaat THSI wat mij betreft over rammelende wetenschap. Heel erg rammelende wetenschap.

Of Mann data heeft verzonnen, of 'slechts' bewust selectief heeft benut, danwel uit onwetendheid verkeerd op een rij heeft gezet: het is mij nog niet duidelijk. Een recent NSF-onderzoek van de Inspecteur Generaal van de Amerikaanse National Science Foundation concludeert dat er 'geen bewijzen zijn voor fraude'. Maar ook dat er nog volop aan Mann's werkwijze en keuze voor bepaalde data wordt getwijfeld (zie vooral pagina 3 van het bondige NSF-rapport) en dat dit gewoon bij de wetenschap hoort.
Het laatste is op zijn zachtst gezegd pijnlijk. Want al ruim tien jaar verdedigt de klimaatclub van de Verenigde Naties IPCC, en verdedigen ik weet niet hoeveel overheden wereldwijd, hun klimaatzorgen juist met Mann's werk. Na tien jaar debat over de waarde van dat werk, is er volgens de NSF dus nog stééds ruimte om daarover van mening te verschillen. Mag ik voorzichtig concluderen dat het niet opschiet?

Bij de eerste bespreking van Montfords boek beloofde ik u later wat meer details van zijn kritiek te geven. Als ik 'zijn kritiek' zeg, bedoel ik de kritiek die de onderzoekers Steve McIntyre en Ross McKintrick (MM) hebben en die Montford in zijn boek verwoordt. Helaas heb ik het boek al weer uitgeleend en kan ik dus even geen letterlijke citaten produceren. Maar volgens mij is mijn geheugen nog goed genoeg om een aantal voorbeelden goed weer te kunnen geven.

Temperaturen worden sinds zo'n anderhalve eeuw met thermometers gemeten. Dat levert dus behoorlijk betrouwbare gegevens op. Maar voor de temperaturen van langer geleden zijn we dus aangewezen op indirecte aanwijzingen. De bekendste daarvan zijn boomringen. In warme jaren groeien bomen snel en produceren ze dikke ringen, in koude tijden dunne. Mann gebruikt voor zijn hockeystick, en dus het bewijs dat het nu warmer is dan ooit in de afgelopen duizend jaar, onder meer de ringen van bristlecones. Dat is een Noord-Amerikaanse dennensoort die wel vijfduizend jaar oud kan worden. Ideaal dus voor temperatuurmetingen over een lange periode.
Die bristelcone-data lijken, zo ontdekte McIntyre, een verschrikkelijk belangrijke rol te spelen in de totstandkoming van de hockeystick-grafiek. De bristelcones geven heel scherp aan dat de temperatuur in de 100 jaar tot 1980 scherp aan het stijgen is, wat klopt met de gemeten temperaturen. Er is echter één probleem waar Mann over zwijgt. Volgens diezelfde dennebomen is de temperatuur de afgelopen dertig jaar aan het dalen. En dat klopt helemaal niet met de gemeten werkelijkheid.
Dat is des te problematischer omdat de hockeystick zo'n beetje is opgebouwd rond de bristlecone-data. Zonder bristlecone-data leveren alle overige datasets geen hockeystick op, aldus de critici.

Bij vervolg-onderzoeken is onder meer gebruik gemaakt van sedimenten in de bodem van Finland. Die zouden ook een sterke aanwijzing zijn voor de hockeystick. Maar die data is, aldus McIntyre, verkeerd geïnterpreteerd, en zou in feite zelfs een aanwijzing zijn voor een omgekeerde hockeystick: een die op afkoeling zou moeten wijzen.
En voor data over Russische bomen is een geactualiseerde, verbeterde versie beschikbaar, maar door Mann en zijn medestanders wordt de oude versie gebruikt.

Zoals ook de NSF-Inspecteur Generaal meldt, is er eveneens discussie mogelijk over de statistische methode die Mann heeft toegepast. Die is behoorlijk afwijkend van wat je normaal zou verwachten, aldus McIntyre. Gebruik je de meer gangbare methode, dan verdwijnt de hockeystick als sneeuw voor de zon.
En in de statistiek is het mogelijk om op verschillende manieren te bekijken hoe zeker je ervan kunt zijn dat je resultaat significant is, zeg maar of je een toevalstreffer te pakken hebt of dat je iets hebt aangetoond dat juist zo goed als onmogelijk bij toeval tot stand kan zijn gekomen. En ook hier kiest Mann voor een afwijkende methode. Kies je de volgens MM beste controle-berekening, dan blijft er niets over van de zekerheid die Mann voor zijn resultaten claimt.

Diverse collega's van Mann zijn met eigen onderzoek op vrijwel dezelfde hockeystick uitgekomen als Mann. Dus dat lijkt een goede bevestiging. Maar, zo tonen MM dan weer aan: die collega's hebben dezelfde verkeerde data gebruikt.

Montfoord vult zo probleemloos 500 pagina's met kritiek op het 'klimaatteam' rond Mann. Het is allemaal goed gedocumenteerd. En je krijgt dus sterk de indruk dat in dat 'team' mensen aan het werk zijn geweest die beter en uitgebreider dan Diederik Stapel wisten hoe je een resultaat kunt bereiken dat je graag zou willen zien. En dat dan zonder zelf data te verzinnen - want dat is in ieder geval een van de conclusies van het NSF-onderzoek.

Over met name de boomringen is bij mijn eerste bespreking van Montford in reacties al veel gezegd. Ik raad iedereen van harte aan ook die visies mee te nemen in zijn of haar denken alvorens te oordelen.

En verder: bedenk ook dat 'de laatste vijftien jaar de 13 warmste jaren ooit kenden', zo werd een week geleden nog maar weer gemeld. Waarbij ik 'ooit' graag tussen aanhalingstekens plaats, want bedoeld wordt: sinds de temperatuurmetingen in 1850 begonnen. Maar goed: dat het de laatste tijd wat warm wordt, zul je mij niet zien ontkennen.