Het Nederlandse elftal staat op de drempel van uitschakeling. Wat moeten spelers en kijkers doen? Trouw vroeg het twee psychologen.

Is het goed om verwachtingen te hebben?

"Gezien het spel tot nu toe zeker niet, en ook als je kijkt naar de omstandigheden", zegt de Amsterdamse hoogleraar psychologie Agneta Fischer. "Optimisme helpt vaak - wie het helemaal niet heeft, bereikt weinig. Maar verwachtingen moeten wel realistisch zijn én je moet de situatie zelf in de hand hebben. Dat is hier allebei niet het geval. De kans op teleurstelling is groot. Dat Oranje afhankelijk is van de andere wedstrijd, maakt voor de televisiekijker niet zoveel uit. Die heeft sowieso de situatie niet onder controle.""Ik zou wel een beetje hoop koesteren", vindt haar collega, de Leidse hoofddocent psychologie Wilco van Dijk. "Wie nu al sceptisch is, heeft geen prettig weekeinde. Die heeft bij voorbaat al verloren. Het beste zou zijn om vlak voor de wedstrijd de verwachtingen wat terug te draaien. Ook al is dat misschien niet gemakkelijk. Je kunt dat doen door tegen jezelf te zeggen 'er is een flinke kans dat het niet lukt'. Een soort mantra."

Liever uitschakeling dan met mazzel doorgaan?

"Dat gevoel is heel begrijpelijk", zegt Fischer. "Na de eerste twee wedstrijden overheerst de schaamte, het gevoel van vernedering. Ook bij mij. Als ik door de stad rijd wil ik die oranje vlaggen het liefst niet zien. Ik erger me enorm. Maar ik ga wel kijken. En vergeet niet: als het Nederlands elftal morgenavond ineens heel goed speelt en ook de andere uitslag valt goed, dan zijn veel mensen de voorgaande wedstrijden snel vergeten. We moeten dan wel de slechte wedstrijden toeschrijven aan de omstandigheden, bijvoorbeeld de warmte, en niet aan een structurele oorzaak, zoals een verkeerde opstelling. We onthouden dan de laatste gebeurtenis, en ook het positieve. Normaal zijn mensen meer gericht op het negatieve, zodat ze waakzaam blijven. Wie zelfvoldaan wordt, loopt gevaar. Misschien is dat trouwens wel de reden dat het team zo slecht speelt."

Van Dijk is een enthousiast voetballiefhebber. Bij hem kwam vooral de nederlaag tegen Denemarken aan. "Dat had niemand verwacht, ik merkte boosheid. Ik denk dat mensen die zeggen dat ze morgen liever uitschakeling zien, dat meestal niet menen. Het is ook een manier om je in te dekken tegen een slecht resultaat."

Als het toch een teleurstelling wordt, wat dan te doen?

"Ik zou om te beginnen direct na het einde van de wedstrijd de tv uitzetten", zegt Van Dijk. "Daarna geven mensen zo'n teleurstelling vaak een positieve draai. Zo van 'dit was een goed leermoment, op naar het volgende kampioenschap'. Mensen onderschatten vaak hun vermogen om dingen een goede betekenis te geven. En meestal blijkt dat het verdriet achteraf veel minder intens is dan men vooraf had gedacht."