Δύσκολο προμηνύεται το μέλλον για τα παιδιά που γεννήθηκαν το 2007-2008, στην απαρχή της κρίσης των οικονομιών της Ευρώπης, ιδιαίτερα στην περιφέρεια της Ευρωζώνης. Αν και η Ελλάδα και η Ιταλία ανήκουν στην ίδια νομισματική ένωση με τη Γερμανία και τη Γαλλία, οι οικονομικές συνθήκες σε αυτές τις δύο χώρες δεν αναμένεται να επανέλθουν στα προ κρίσης επίπεδα πριν τα παιδιά τους διανύσουν, τουλάχιστον, το 17ο έτος της ηλικίας τους. Ενα παιδί στη Γερμανία, αντίθετα, που γεννήθηκε το 2007-08 δεν θα γευθεί καμία επίπτωση από τη χρηματοπιστωτική κρίση ή τη συνακόλουθη κρίση χρέους στην Ευρωζώνη. Και αυτό διότι η οικονομία επανήθλε στα προ κρίσης επίπεδα ήδη στο 3ο έτος της ηλικίας του.

Ενας Ιταλός, όμως, θα πρέπει να αναμένει τα 17α γενέθλιά του για να έχει εξαλειφθεί κάθε σημάδι από την τελευταία ύφεση.

Ακόμη πιο δυσοίωνα είναι τα πράγματα για τον Ελληνα. «Θα έχει ενηλικιωθεί χωρίς να υπάρχει ουσιαστική ευκαιρία για ένα καλύτερο μέλλον», αναφέρει το αμερικανικό πρακτορείο Bloomberg στο πλαίσιο σχετικής έρευνας. Δυσδιάκριτο είναι, επίσης, το φως στο τούνελ για τα παιδιά που γεννήθηκαν στην Κύπρο, την Πορτογαλία, τη Φινλανδία και την Ισπανία επειδή θα πρέπει να παρέλθει τουλάχιστον μία δεκαετία για να επουλωθούν οι οικονομικές συνέπειες από την τελευταία ύφεση.

Η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας είναι, ίσως, το μεγάλο «αγκάθι» στην περιφέρεια της Ευρωζώνης. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, δηλαδή σε μια οικονομία όπου μέχρι πέρυσι είχε διαγραφεί το 25,8% του ΑΕΠ της, η ανεργία βρίσκεται στο 26,5%. Το νέο κλίμα αβεβαιότητας εντείνει την όποια προσπάθεια ανάκαμψης στη χώρα, εμποδίζοντας τη δημιουργία νέων αγορών που θα μπορούσαν να προσδώσουν ένα νέο προσανατολισμό στην οικονομία.

Παραδόξως, όπως σχολιάζει το Bloomberg, η ανεργία ήταν υψηλότερη στη Γερμανία μία δεκαετία πριν. Πράγματι, το ποσοστό ανεργίας στην ισχυρότερη οικονομία της Ευρωζώνης βρισκόταν στο 11,2% το 2005 αντί του 10% στην Ελλάδα. Μέχρι τα τέλη του 2014, η ανεργία στη Γερμανία είχε υποχωρήσει στο 5%.

Δίχως αμφιβολία, η συνολική ανάπτυξη στην Ευρωζώνη έχει επιταχύνει δυναμικά, φθάνοντας το 0,4% το τρίμηνο Ιανουαρίου - Μαρτίου από το προηγούμενο, δηλαδή στο υψηλότερο διετίας. Ηταν η πρώτη φορά που η Ιταλία εμφάνισε ρυθμό ανάπτυξης από τα τέλη του 2011. Η Ισπανία εξέρχεται πιο ισχυρή από μια πολυετή κρίση με ρυθμό ανάπτυξης 0,9% το πρώτο τρίμηνο και η Γαλλία δεν είναι πια ο «ασθενής της Ευρώπης», με την οικονομική δραστηριότητα να επεκτείνεται κατά 0,6% την ίδια περίοδο. Η Ελλάδα βρέθηκε εκτός συναγωνισμού με ύφεση 0,2%, ακολουθώντας τη Φινλανδία που εμφάνισε συρρίκνωση του ΑΕΠ κατά 0,1%.

Παρ’ όλα αυτά, τα χαρακτηριστικά των οικονομιών της Ευρωζώνης διαφέρουν και αυτό σημαίνει πως σε μια κρίση έχουν διαφορετικές δυνατότητες και υποδομές για να ανακάμψουν, παρά το γεγονός ότι ανήκουν στην ίδια νομισματική ένωση.

Επιστροφή στην ύπαιθρο

Συντελούνται, παράλληλα, αλλαγές στις ισορροπίες μιας οικονομίας. Εν μέσω της βαθιάς ύφεσης των προηγούμενων ετών, αρκετοί Ιταλοί και οι Ελληνες επέστρεψαν στον αγροτικό κλάδο.

Στην Ελλάδα, μάλιστα, τα έσοδα από αγροτικές δραστηριότητες είναι υψηλότερα το 2011 μέχρι το 2014 από το 2007, ενώ παράλληλα οι μισθοί στις κατασκευές, τη βιομηχανία και τις υπηρεσίες παρουσιάζουν πτώση, σύμφωνα με τη Eurostat. Στην Ιρλανδία, η συνεισφορά του αγροτικού κλάδου στο ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 10% το 2014 σε σχέση με ένα χρόνο πριν. Οι Τζιοβάνι Σαλζάνο και Λορέντζο Τοτάρο του πρακτορείου Bloomberg εντοπίζουν αυτήν την αύξηση της συνεισφοράς του αγροτικού κλάδου τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ιταλία σε αντίθεση με τη Γερμανία.

Στην Ιταλία, η βιομηχανική παραγωγή υποχώρησε απρόσμενα τον Απρίλιο. Αυτός είναι ο λόγος, εξάλλου, που αναλυτές της αγοράς προειδοποιούν ότι η Ιταλία μπορεί να είναι ένα νέο, δυσάρεστο κεφάλαιο μετά την ελληνική κρίση, επιβαρύνοντας τις επόμενες, ανυποψίαστες γενιές με την αποπληρωμή ενός υπέρογκου χρέους.

Στροφή Ελλήνων στον αγροτικό κλάδο

Από το 2009 μέχρι το 2014, ο αγροτικός κλάδος έχει εξελιχθεί επειδή αρκετοί αναζήτησαν εκεί νέες ευκαιρίες, εν μέσω κρίσης. Αν και το ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων παραμένει αρνητικό, το έλλειμμα έχει περιοριστεί λόγω της σταθερής ανόδου των εξαγωγών. Βέβαια, η αναταραχή των τελευταίων μηνών με αποκορύφωμα το κλείσιμο των τραπεζών και την επιβολή ελέγχων στην κίνηση κεφαλαίων αποτελούν μεγάλο εμπόδιο στη λειτουργία των αγροτικών επιχειρήσεων.

Ο Χρήστος Δημίζας, από την εταιρεία παραγωγής ελαιολάδου Greekpol, δήλωσε πρόσφατα στο πρακτορείο Reuters ότι αντιμετωπίζει μεγάλες δυσκολίες μετά τις εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων. Ο Γιώργος Φραγκίστας, πρόεδρος του Incofruit-Hellas, δηλώνει στο CNBC πως «το εμπόριο δεν μπορεί να διεξαχθεί σε φυσιολογικούς ρυθμούς με κλειστές τις τράπεζες και όλη αυτή την πολιτική ένταση».

Το ποσοστό των εξαγωγών στα αγροτικά προϊόντα αυξήθηκε από το 30,7% το 2012 στο 32% το 2013, υποχωρώντας στο 30,5% το 2014. Η πτώση στο διάστημα του περυσινού έτους αποδίδεται στη μείωση των εξαγωγών προς τη Ρωσία λόγω του εμπάργκο. Σε κάθε περίπτωση, οι εξαγωγές έχουν αυξηθεί από 3,9 δισ. ευρώ το 2008 στα 4,6 δισ. το 2010 και στα 5,4 δισ. το 2013, σύμφωνα με στοιχεία της EΛΣΤΑΤ και του υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Πέρυσι, ο αγροτικός κλάδος κάλυψε το 3,5% του ΑΕΠ και απασχολεί το 13% του εργατικού δυναμικού στην Ελλάδα.

Βαρίδι για τη νέα γενιά το χρέος της προηγούμενης

H επιστροφή της Ελλάδας, της Ιταλίας και άλλων κρατών-μελών της περιφερειακής Ευρωζώνης στα προ κρίσης επίπεδα θα είναι χρονοβόρα διαδικασία, με πιθανές συνέπειες στις οικονομικές προοπτικές του πληθυσμού για αρκετά ακόμη χρόνια. Μπορεί, δε, αυτή η «διαδικασία επαναφοράς» στα δεδομένα που ίσχυαν προ 2007-08 να καθυστερήσει περαιτέρω ύστερα από τις εξελίξεις των τελευταίων μηνών μεταξύ Αθήνας και Βρυξελλών. Ενόψει της σημερινής συνόδου κορυφής των ηγετών της Ευρωπαϊκής Ενωσης ήδη έχουν εκφραστεί φόβοι για μια μετακύλιση της ελληνικής κρίσης στην Ιταλία ή την Πορτογαλία, ιδιαίτερα εάν υλοποιηθεί το ενδεχόμενο ενός Grexit.

Σημειωτέον ότι η έρευνα του Bloomberg, όπου προβλέπονται διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης για τα παιδιά μεταξύ κρατών-μελών της νομισματικής ένωσης, στηρίζεται στις εαρινές προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ). Δηλαδή πριν από την επιδείνωση των διαπραγματεύσεων ανάμεσα στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρωζώνη και αρκετά νωρίτερα από την έκθεση για τις προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας του Ταμείου που δόθηκε αυτήν την εβδομάδα στη δημοσιότητα.

Ιταλία

Το ΔΝΤ προβλέπει ανάπτυξη για την ιταλική οικονομία στο 0,7% το 2015 και στο 1,2% το 2016. Προειδοποίησε, όμως, ότι η ελληνική κρίση θα μπορούσε να ασκήσει μεγάλη επίδραση στην Ιταλία μέσα από το κλίμα εμπιστοσύνης, αν και η άμεση έκθεση της οικονομίας είναι περιορισμένη. Προσθέτει, δε, ότι ο κίνδυνος μιας μετάδοσης είναι περιορισμένος βραχυπρόθεσμα. Υστερα από τη βαθύτερη ύφεση των τελευταίων δεκαετιών, η ανάπτυξη της Ιταλίας είναι σταδιακή, τόνισε το Ταμείο.

Αναλυτές της αγοράς εδώ και καιρό διατυπώνουν τους φόβους τους για μετάδοση της κρίσης στην τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης λόγω του υψηλού χρέους της, το οποίο κυμαίνεται στο 135% του ΑΕΠ και ξεπερνά τα 2 τρισ. ευρώ. Το ελληνικό χρέος είναι υψηλότερο ως προς το ΑΕΠ στο 177%, αλλά περιορίζεται στα 316,5 δισ. ευρώ. Σε απόλυτους όρους, η διαφορά είναι σημαντική. Θα προκαλούσε μεγάλη αναστάτωση στην Ευρωζώνη εάν η Ιταλία βρισκόταν στο στόχαστρο των αγορών. Ιδιαίτερα όταν η οικονομία δεν έχει ακόμη τη δυνατότητα να «αμυνθεί» με υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, έχοντας χάσει το 7% του ΑΕΠ της από τα προ κρίσης επίπεδα και με πληθωρισμό αρκετά χαμηλό που δυσχεραίνει την εξυπηρέτηση του χρέους της.

Πορτογαλία

Ενα ακόμη κράτος-μέλος με υψηλό χρέος είναι η Πορτογαλία, καθώς ανέρχεται στο 130,2% του ΑΕΠ, φθάνοντας τα 225,3 δισ. ευρώ. Οικονομικοί παρατηρητές, ωστόσο, κρίνουν ότι οι κίνδυνοι μετάδοσης ενός Grexit είναι περιορισμένοι, διότι δεν παρατηρείται ανησυχητική μεταβλητότητα στις τιμές των ομολόγων.

Θετικό ρόλο στη θωράκιση των υπολοίπων οικονομιών της Ευρωζώνης διαδραματίζουν τα μέτρα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ). Το πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων της ευρωτράπεζας, ειδικότερα, βοηθά στην απορρόφηση των όποιων κραδασμών έχουν προκληθεί από την αβεβαιότητα πάνω στην ελληνική κρίση.

Eίτε παραμένει είτε όχι η Ελλάδα στην Ευρωζώνη, οι διαφαινόμενες επιπτώσεις στην οικονομική προοπτική των παιδιών, ειδικότερα, της περιφέρειας του ευρώ από την ύφεση των προηγούμενων ετών εκθέτει τις αδυναμίες της νομισματικής ένωσης. Είναι πιθανό οι επιπτώσεις αυτές να είναι βαρύτερες έπειτα από ένα Grexit σε βάθος χρόνου, καθώς θα έχει δημιουργηθεί προηγούμενο με μια νέα σύγκρουση μεταξύ των κυβερνήσεων της Ευρωζώνης.

Ελλιπής ένωση

Οικονομολόγοι έχουν τονίσει πως η ένωση των κρατών-μελών της Ευρωζώνης μόνο με ένα κοινό νόμισμα είναι ελλιπής. «Οταν μια χώρα χάνει την ανεξαρτησία της στη χάραξη νομισματικής πολιτικής στο πλαίσιο μιας νομισματικής ένωσης θα πρέπει να δημιουργηθούν οι κατάλληλοι θεσμοί για να αντιμετωπίζονται κρίσεις στο σύστημα», παρατηρεί ο Μαζτάμπα Ράχμαν, επικεφαλής για την Ευρώπη της εταιρείας παροχής υπηρεσιών συμβούλων Eurasia Group. Τονίζει, στη συνέχεια, την αναγκαιότητα δημιουργίας ενός σταθερού μηχανισμού διαχείρισης χρέους, ενός προϋπολογισμού σε ομοσπονδιακό επίπεδο και ενός κοινού συστήματος για την ασφάλεια των ανέργων. Το δίδαγμα από την Ελλάδα, καταλήγει ο ίδιος, είναι ότι δεν δύναται να ασκηθεί μια κοινή οικονομική πολιτική, όταν οι πολιτικοί των κρατών-μελών λαμβάνουν αποφάσεις με γνώμονα τα μεμονωμένα συμφέροντα των χωρών τους.