11 Eyll saldrlarnn hemen ardndan New York'ta yaayan Larme Price drt orta doulu genci vurarak ldrd. Price bu saldrnn ardndan polise verdii ifadede motivasyonunun orta doululardan 11 Eyll'n intikamn almak olduunu sylemiti. Oysa Price'n kurbanlarndan sadece biri gerekten Ortadoulu dierleri Hintli, Guyanal ve Rus'tu. Dier 3 kurbann tek suu ise Ortadouluya benzemeleriydi. Terrist saldrlarla hibir alakalar olmayan bu insanlara kar lke apnda hissedilen nyargnn bilanosu ar oldu. Ortadoululara saldrlar 2001 ylnda 1500'u bulmutu.
Dardan baknca gerekten de toplumun bir terr saldrsn bu denli rk bir nefrete dntrm olmas kulaa inanlmaz geliyor. Ancak aslnda tm bu histerinin altnda inanlmas hi de g olmayan basit bir insan refleksi yatyor. Belki daha artc olan ise bu refleksin tm siyasi ve toplumsal duruumuzu belirlemedeki rol ve deitirilmesi ok g oluudur. Bir baka deyile hi fark etmesek de bu gz dnm katil Amerikallarla paylatmz ortak bir nokta var. O da bir gruba ait olma refleksi ve bizim grubumuza ait olmayana duyduumuz nyarg.
nyargnn Sosyal Psikolojisi
Bu refleksi daha iyi anlayabilmek iin sosyal psikolojinin yardmna bavuralm. Sosyal psikoloji nyargy "belli bir grubun yelerine kar sahip olunan genel tavr" olarak tanmlar (Kenrick ve arkadalar, 2010). Buna gre insanlar kendi gruplarnn dndaki gruplara nyargyla yaklar ve bu gruplar hakkndaki nyarglar bir stereotip altnda toplarlar. Stereotip sosyal psikolojide "ayn karakteristiklerin gerekte var olan deikenlikleri gz ard ederek istisnasz ayn grubun her yesine atfedildii bir genelleme" olarak tanmlanr (Aronson ve arkadalar, 2012). rnein, Franszlar kibardr, ngilizler souktur, Trkler misafirperverdir gibi... Stereotipler oluturmann kukusuz belli avantajlar vardr. rnein, Franszlar hakknda zihnimize yerlemi olan stereotipik zellikleri yani "kibar olular" bir gn bir Fransz'la karlatmzda nasl davranmamz gerektii konusunda bize ipular verebilir. Ama stereotiplerin bu hzl karar vermeye yardmc olan zellikleri ayn zamanda byk bir sosyal problemi de beraberinde getirir. Bunun nedeni stereotiplerin aslnda ou zaman yanl olmasdr. Kukusuz zaman iinde ok nl ve kibar Franszlar var olmu ve bu stereotipi oluturmulardr ama Fransz insan da en az dier lke insanlar kadar kaba olabilir. Stereotipletirme tarihin en karanlk sayfalarnda da karmza kar. Irklk, cinsiyetilik ve belli sosyal veya etnik gruplara kar uygulanan ayrmclk hep belli bir stereotipletirme zerinden merulatrlmtr. Siyahlar kaba ve tembeldir, kadnlar belli ileri yapamaz ve dierleri.
Yine de stereotipleri kullanmaktan vazgemek ok zordur. Bunun nedeni insann aile, kabile, millet gibi gruplar halinde yaamak iin evrilmi olmasdr. Birey olarak doada sa kalabilmek iin baka insanlarla yardmlama ihtiyacn gidermesi asndan grup halinde yaamak hayatidir ve insan dnda birok hayvan trnde grup ii yardmlama gzlemlenebilir. Bunun sonucunda da birey ait olduu sosyal grubun karn gzetme ve dier gruplara kar dmanlk besleme refleksini gelitirmitir. Stereotipletirme ite bu refleksin bir sonucudur. Her refleks gibi bu otomatik davran da ou zaman rasyonel dncenin kontrolnden kaar. rnein, birok insan neden Galatasarayl ya da Fenerbaheli ve ya Beiktal olduunun rasyonel bir aklamasn yapamaz. Dahas bir Galatasarayl olarak neden dier takmlardan ve taraftarlarndan nefret ettiinin de rasyonel bir aklamas yoktur. Hele ortada ou taraftarn finansal ve ya politik bir kazanc da yokken. Sosyal Psikolog Aronson ve arkadalarna (2012) gre ise iinde bulunduumuz grubu ne olursa olsun dier gruplara kar korumann maddi olmasa dahi duygusal kazanlar bulunmakta. Buna gre birey olarak kazanmasak bile grubumuzun kazanmas ok ihtiya duyduumuz kendine sayg, gven ve onur gibi duygularmz yenilememizi salar. Ksacas her gn kaybettiimiz bir dnyada Beiktal ya da Fenerli olarak kazanmak bizi mutlu eder ve gruba ballmz glendirir.
Siyasal Dncede Grup yeliinin Etkisi: Gezi Park ve Msr
te bu noktada kendi grubunu koruma ve dier gruplar dman olarak grme reflekslerinin Trkiye'nin ve dnyann siyasal ortamn anlamak iin ok byk kolaylk saladn dnyorum. Bu reflekslerin sosyal, yazl ve grsel medyada her gn karlatmz ve bu kadar da olmaz dedirtecek ifte standartlarn aklamas olabileceini rneklerle anlatmaya alaym.
Gezi sreci boyunca lke tam anlamyla iki kampa ayrld: hkmet taraftarlar ve hkmet kartlar. lkenin kabaca yzde ellierini oluturan bu iki grubun varln en iyi zetleyen Babakan Erdoan oldu. Erdoan 2 Haziran'da att bir Tweet'te "Onlar Taksim'e 20 bin kii kardysa, ben 500 bin kiiyi Kazleme'ye karrm" demiti. Gerekten de, 500 bin kii olmasa da, binlerce kii hkmeti desteklemek iin Kazleme'de topland. Ankara belediye bakan da yine o sralar att bir tweette "sizi bir kak suda boarz" demiti. Bu kadar keskin hatlarla ayrlm iki grubun birbiri iin stereotipler oluturmas ve bu kalplar zerinden kar tarafa saldrmas tabi ki kanlmazd. Hkmet taraftarlarnn protestocular iin oluturduu stereotip zellikleri arasnda apulcu, terrist (Taksim'de atlan Molotof kokteylleri ve yaklan polis aralarn referans alarak), dinsiz ya da kafir (Cami'de iki iildi haberlerini referans alarak), ve darbeci (Mustafa Kemal'in askerleriyiz sloganlarn referans alarak) vard. Buna karn kendi gruplarnn bir yesi olan Babakan Erdoan' bir kahraman ve ou zamanda darbecilerin, faiz lobisinin, hatta srail'in devirmeye alt bir mazlum olarak grdler. Bu kesim iin yine kendi gruplarn korumaya altklarn dndkleri polis de uygulad orantsz g grmezden gelinerek mazlum ve kahraman oldu.
Buna karn, hkmet kartlar genelde hkmeti hedef alsalar da karlarndaki gruba banaz, geri kafal, hatta bazen daha ileri giderek ahmak ya da kandrlm yaftalarn uygun grdler. Kendi gruplarna mensup protestocular bazen de Molotof kokteyllerini gz ard ederek demokrasi dersi veren kahramanlar ve mazlum olarak alkladlar.
Peki, gerek mazlum ve kahraman kimdi? Stereotipletirme ve nyargyla karar vermenin de problemi tam da buradan kaynaklanyor. ncelikle bu iki stereotipi de krmak neredeyse imknsz. Etrafmzda ou konuda rasyonel davrandn bildiimiz insanlarn bile bu tr sosyal reflekslerini deitirmek son derece zordur. Bu tr refleksif karar alma mekanizmalarnn bu kadar yerleik olmalarnn nedeni iki grubun yelerinin kendine sayg ve gvenlerini bal bulunduklar gruptan alyor ve grubun bir yesine yneltilen saldry tamamen kendilerine yaplm sayyor olmalar. Buna bal olarak gezi olaylarnda tek bir objektif kahraman ve tek bir mazlum yok (benim kendi kahramanlarm ve mazlumlarm dahil). Her grubun kendi kahraman ve kendi mazlumu var. te siyasetin en arpc zellii de bu: siyasette objektif gerekliin yeri yok. Bu yzden de siyaseti grup mekanizmalar dnda dnmemiz imkansz.
