Bu yazda muhafazakrln baskn zelliklerini ve zihinsel arka plann sosyal psikoloji asndan anlamaya ve aklamaya alacam.

Muhafazakrlk, bireysel deiim ve geliime direnli; kolektif olanlarna uyumlu olmay gerektiren bir zihinsel doku ierir. Bu doku bir ynyle pragmatik bir ierikle harmanlanmtr. Zira 'yanl' yapp ounluk ierisinde kaybolmak, 'doru'yu yapp yalnz kalmaktan ok daha kolaydr ve daha az bilisel yk barndrr. Muhafazakrlk, gvenli ortamn temini ad altnda kontrol ve ahlaki teamllerin devamlln ngrr. Bu adan muhafazakrlkta 'dzen' kavram baat roldedir. 'Dzen'i korumak iin dzene aykr bireyler 'eytanlatrlarak' rahatlkla feda edilebilir(bkz. Sivas Katliam).

Muhafazakrlk bir yanyla dinle ilikili; dier yanyla dinden bamsz olarak mstakil bir zihinsel yapy temsil eder. Bu adan dini inanc olmayan bir kimse de muhafazakr bir zihne sahip olabilir.Muhafazakr bir zihnin din sahasnda dier alanlara oranla daha belirgin grlmesinin birka sebebi var.

Bunlardan biri, dinin metafizik alanna ilikin bilgilerin azldr. Metafizik alana ilikin duyusal bilgilerin azl, muhafazakr zihnin din sahasnda grnrln pekitirir. Zira muhafazakr bir zihinde, deneysel olarak bilinemeyene kar, gvenlik algsnn duyarll dier zihin yaplarna gre daha yksek grnmektedir. Bu ihtiyatl duru, mevcut pozisyonu keskinletirerek dierinin algsndaki grnrln tonunu artrmaktadr. Muhafazakrlktaki deiime direnli tutumlar ve kontrol algsna ilikin bu yksek duyarllklar, din gibi bir sahada sergilendii iin doal bir srele din ve muhafazakrlk kavramlar zihinlerde birletirilmektedir. Bir sonraki aamada, din denilince muhafazakrlk, muhafazakrlk denilince din kavramlar arm yoluyla zihinlerde belirmektedir.

Muhafazakr bir zihnin din sahasnda dier alanlara oranla daha belirgin grlmesinin dier sebebi, Anadolu ve Mezopotamya topraklarnda hkim olan duygu hlleriyle ilintilidir. Bu topraklarda belirsizliin oluturduu kayg ve gvensizlik algs yzyllardr sregelen baskn duygulardr. Bu adan slam dinindeki Ehli Snnet yorumun bu topraklarda nispeten daha grnr olmasnn gl balamsal nedenleri vardr. Zira Ehli Snnet yorumunun ieriinde 'dzen'i muhafaza etme, kurallara riayet, gvenlik ve istikrar salama, evrimsel dolaysyla yava sreleri tercih etme ve 'yol'dan kanlar cezalandrlma gibi n kabullerin dinamikleri daha gldr. Bylesi tutum ve davran rntleri belirsizlii bertaraf etmek iin arasallatrlarak kullanlmaktadr.

Her zihinsel yapnn asli bir referans kayna vardr. Muhafazakrlk iin bu kaynak, sre gelmi olan kltrel kodlardr. Kltrel kodlar, kolektif bellekle nesilden nesile aktarlr. Sre ierisinde bazlar fetileebilir; bazlarysa tabulaabilir. Erich Fromm'un tanmlad ve insann varoluundan kaynaklandn belirttii be temel ihtiyatan biri olanalg dayanana ihtiyadrts, muhafazakr bir zihinsel dokuda kltrel kodlarla karlanmaktadr. Bahsi geen kltrel kodlar bireyin yaad dnyay tutarl bir biimde alglamas konusunda referans erevesi rol stlenmekle kalmaz, ayn zamanda bireylerin sreklilik duygusunu da tatmin eder.

Muhafazakr zihin prototipi, belirli yaam tarzndaki bireylerin n plana kartlmasyla idealize edilirse de her bireyin muhafaza ettii 'ey' ve ierii farkllaabilir. Dier bir deyile, kendinisosyal demokratveyaliberalolarak konumlandran bir bireyin,muhafazakrdiye tanmlanan bir bireyden farkl olarak, farkl olgu ve durumlarda muhafazakr eilimler gstermesi kuvvetle muhtemeldir. Bu noktadan referansla, bireyleri kategorilere indirgeyip kavramaya almak her ne kadar zihnimizin bilisel ykn hafifletse de kendi ierisinde ciddi anlamda problematikler barndryor, diyebiliriz. nsanlarn eyay ve hayat kavrama ve yorumlar biimleri, farkl balamlarda farkl zihin yaplarnn tercihiyle farkllaabilmektedir. O hlderetilmi hazr kategorilerleinsan anlamaya almak ancak incelenen birey hakknda nbilgi vermesi ve at oluturmas asndan sembolik bir deere sahip grnyor, diyebiliriz.

Carl Gustav Jung,"Kuramlarn iyi ren, ama yaayan ruhun mucizesine dokunduunda onlar bir yana brak!"derken, kuramlarn, bir aama daha ileri gtrrsek, kuramlar meydana getiren kategorilerin var olan sreteki yaanmlklar aklarken kullanlmasndaki zorluklarna, belki de kmazlarna gnderme yapmtr.

Kaynaklar

Erol, A. (Ed.). (2011).Anti-Homofobi Kitab/3 - Heteroseksizme Kar Gkkua,(1.Bask). Ankara: Ayrnt Basmevi.

Getan, E. (2008).Psikanaliz ve Sonras(13. Bask). stanbul: Metis Yaynlar.

ETKETLER: Ankara,stanbul,Anadolu,slam,snnet