Al in januari vorig jaar, acht maanden voordat Diederik Stapel werd ontmaskerd wegens fraude, beschikten drie jonge onderzoekers uit zijn groep over concrete aanwijzingen dat de hoogleraar sociale psychologie gegevens verzon.

De drie junioronderzoekers besloten op zoek te gaan naar meer bewijs, om ieder toeval uit te sluiten en een overtuigende zaak te hebben. In september kwam de zaak in de openbaarheid.

De klokkenluiders doen vandaag in de Volkskrant voor het eerst hun verhaal. De fraude van Stapel is nu al een van de grootste fraudezaken die de wetenschap ooit heeft gekend.

Niet van echte proefpersonen
De ontmaskering begon toen één van de onderzoekers langs statistische weg aantoonde dat een reeks onderzoeksuitkomsten van Stapel zo goed als zeker niet afkomstig waren van echte proefpersonen. De onderzoeker wendde zich tot een internationaal bekend wetenschapper uit het buitenland. Die adviseerde om meer bewijs te verzamelen, net zolang tot de zaak sluitend was. 'We beseften dat we onze vermoedens maar beter stil konden houden tot we het echt keihard konden bewijzen.'

De drie anonieme jonge onderzoekers zijn ervan overtuigd dat Stapel veel meer onderzoekscijfers heeft vervalst dan de dertig studies waarvan hij fraude heeft toegegeven. Voorzitter Pim Levelt van de onderzoekscommissie die de fraude bestudeert, bevestigt dat er bij 'meer dan dertig' onderzoeken fraude in het spel is. Meer wil hij, met het oog op de zorgvuldigheid, niet zeggen.

De commissie-Levelt is van plan de publicaties waarvan fraude is vastgesteld 'in afleveringen' te plaatsen op een website. Wanneer dat gebeurt, kan Levelt nog niet precies zeggen.