Dat je naam invloed heeft op de job die je kiest, de plek waar je woont en het automerk dat je koopt, lijkt onwaarschijnlijk. En toch is het zo. Goed Gevoel ging op zoek naar de geheimen van het naamlettereffect.

Zeg me hoe je heet en ik vertel je wie je bent. Dat de naam waarmee je door het leven gaat onvermijdelijk bepaalde associaties oproept bij mensen - omdat ze nog iemand kennen die zo heet, of omdat bepaalde namen nu eenmaal meer voorkomen in een bepaalde sociale klasse en dus stereotiepen oproept - zal niemand echt verbazen. Maar wist je dat ook keuzes die je zélf maakt in je leven - waar je gaat wonen, voor welk bedrijf je werkt of welke merken je verkiest - worden beïnvloed door hoe je heet? Want de letters waaruit die naam is opgebouwd zorgen voor wat psychologen het naamlettereffect noemen. En dat leidt tot verrassende resultaten.

Eigen letters eerst
Heb je er ooit bij stilgestaan welke letters jouw lievelingsletters zijn? Veel kans dat ze ook in je eigen naam voorkomen. De afzonderlijke letters van onze naam vinden we over het algemeen mooier dan andere letters uit het alfabet, zo ontdekte de Leuvense psycholoog Jozef Nuttin een kwarteeuw geleden. Zijn bevindingen werden inmiddels bevestigd in tal van onderzoeken. Wanneer proefpersonen bijvoorbeeld uit verschillende lettercombinaties telkens moesten aanduiden welke combinatie ze het mooist vonden, kozen ze steevast voor die combinatie waarin de letters van hun eigen naam zaten. Uiteraard gebeurt dat onbewust.

Op de vraag waarom hij of zij een bepaalde combinatie verkoos, antwoordde geen enkele van de proefpersonen: omdat het de letters van mijn naam zijn. 'Impliciet egotisme' heet dat in het jargon, een onbewuste en subtiele vorm van zelfverheerlijking, die ervoor verantwoordelijk is dat we onbewust aangetrokken worden door dingen die we met onszelf associëren. Je eigen jurk is mooier dan die van je collega, je eigen kinderen zijn leuker dan die van de buren. Hetzelfde geldt voor de letters uit je naam. Mensen waarderen hun naam en de individuele letters uit hun naam, omdat ze een onderdeel van henzelf zijn. Zelfs mensen die helemaal niet zo gelukkig zijn met hun naam en die eigenlijk het liefst zouden veranderen, blijken nog steeds de afzonderlijke letters uit die naam mooier te vinden dan de andere letters van het alfabet. Dit effect geldt voor álle letters van je naam, maar voor die uit je voornaam nog meer dan voor die uit je achternaam. En voor je initialen het allermeest.

De mate waarin we een voorkeur hebben voor onze eigen naamletters wordt bovendien beïnvloed door ons gevoel van zelfwaardering, ontdekte de Nederlandse psycholoog Raymond Smeets. Hoe positiever het gevoel dat mensen over zichzelf hebben, hoe sterker het naamlettereffect speelt. En voor minder frequente letters, zoals de X en de Q is dat effect nog sterker.

Kapster Karin uit Kampenhout
Die voorkeur voor bepaalde letters op zich is natuurlijk weinig wereldschokkend. Vergelijk het met het hebben van een lievelingskleur. Als dat groen is, zal je vermoedelijk sneller voor een groene auto kiezen dan voor een blauwe, of misschien zelfs je woonkamer groen verven, maar om nu te zeggen dat dat je leven bepaalt... Maar het effect van de naamlettervoorkeur gaat veel verder dan dat. We hebben niet alleen een sterke voorkeur voor de letters van onze naam, we zijn ook geneigd ons er zo veel mogelijk mee te omringen, zo ontdekten psychologen. En dus kiezen we vaker voor woonplaatsen, beroepen, partners en merken die op onze naam lijken dan je puur op basis van toeval zou kunnen verwachten.

Zo blijkt bijvoorbeeld uit Amerikaans onderzoek dat er onevenredig veel tandartsen (= dentists) naar de naam Dennis luisteren. En dat er opvallend veel Virginia's in de staat Virginia wonen en beduidend meer Jacks in Jacksonville dan elders in de VS. Dat laatste zou natuurlijk een gevolg kunnen zijn van het feit dat sommige ouders zich bij hun naamkeuze laten inspireren door de plaats waar hun kind werd verwekt, maar dat gaat niet op voor achternamen. En Florida telt wél significant meer inwoners van wie de achternaam begint met een F. Toch een gevolg van het naamlettereffect dus?

Een gelijkaardige link bestaat trouwens ook tussen de eigennaam van personen en de werkgever voor wie ze werken, zo ontdekten onderzoekers van de Universiteit Gent. Zij analyseerden enkele jaren geleden een databank die een derde van alle voltijds werkende Belgen en hun werkgevers bevat en kwamen tot de vaststelling dat het aantal werknemers van wie de naam met dezelfde letter begint als het bedrijf waarvoor ze werken, maar liefst twaalf procent hoger ligt dan je zou verwachten op basis van kansberekening. En dus zal je Delphine eerder achter de kassa van Delhaize aantreffen, terwijl Cathy wellicht voor Carrefour werkt.

Of ook de selectieverantwoordelijken hier een hand in hebben omdat ze misschien meer geneigd zijn een bepaalde sollicitant aan te werven op basis van hun eigen naamletterpreferenties vroeg Jacob Vermeire, student psychologie aan de Universiteit Gent, zich enkele jaren geleden af. En dus wijdde hij er zijn Masterproef aan. Vermeire kwam verrassend genoeg tot de conclusie dat hier sprake is van het tegendeel. Een gelijkaardige naam kan met andere woorden niet alleen aantrekkelijk, maar ook afstotelijk zijn. Op basis van zijn onderzoek stelde hij namelijk vast dat sollicitanten met een gelijkaardige voornaam als de selectieverantwoordelijke net mínder kans hadden om aangeworven te worden dan gelijkwaardige kandidaten zonder die naamlettermatch.

De verklaring is volgens Vermeire heel simpel. Het is zo dat mensen zeer sterk geneigd zijn een positief zelfbeeld op te bouwen, en dat zelfbeeld ook te verdedigen. Als je dan als selectieverantwoordelijke een keuze moet maken uit gelijkwaardige sollicitanten, maar geen van hen is écht geschikt voor de job, dan kies je zéker niet voor de kandidaat met de gelijkaardige naam. Want een slechte kandidaat aanwerven met een gelijkaardige naam zou er weleens toe kunnen leiden dat jouw naamletters een negatieve bijklank krijgen. En dat wil je natuurlijk koste wat het kost vermijden.

Hip, hip, hoera
Je zou kunnen verwachten dat wat voor letters geldt, ook voor cijfers opgaat. En dat je dus een voorkeur hebt voor de cijfers uit je geboortedatum. De Amerikaanse psycholoog Brett Pelham onderzocht of mensen van wie de eerste twee cijfers in de geboortedatum hetzelfde waren (1 januari, 2 februari, 3 maart...) vaker woonden in steden of dorpen waarbij dat cijfer onderdeel was van de plaatsnaam. En inderdaad, deze mensen bleken vaker dan gemiddeld in plaatsen als Two Harbors, Twin Falls of Five Points te wonen. Er is dus ook zoiets als het 'verjaardagseffect'.

Een fenomeen dat trouwens ook nog een andere nevenwerking heeft: mensen zijn aardiger tegen een vreemde met wie ze de verjaardag delen, dan tegen een vreemde met wie ze die niet gemeen hebben. Voor een onderzoek werden teams gevormd die het tegen elkaar moesten opnemen in een computergame. Mensen die tegelijkertijd jarig waren, vormden teams en er waren teams met verschillende geboortedata. Wie haalde het? Je raadt het al. De teams die samen jarig waren. Een verklaring daarvoor moet volgens de vorsers gezocht worden in het feit dat deze teamleden elkaar gunstiger gezind waren, waardoor ze ook beter samenwerkten. Of de teamleden toevallig ook naamletters deelden, werd niet onderzocht, maar wie weet...

Uit allerlei onderzoeken en experimenten blijkt dat het naamlettereffect nog op meer domeinen een invloed heeft. Een selectie:

- We kiezen vaker voor een partner van wie de achternaam begint met dezelfde letter als onze eigen achternaam.
- Soms werkt het naamlettereffect ook in negatieve zin: studenten van wie de naam begint met een C of een D zouden minder presteren omdat ze het minder erg vinden om een C of een D te behalen.
- We omringen ons niet alleen meer met de letters uit onze naam, ook in de teksten die we schrijven zijn we geneigd ze meer te gebruiken. Bovendien gebruiken we die letters uit onze naam dan ook nog eens vooral in woorden met een positieve betekenis, terwijl we in woorden met een negatieve betekenis naamletters net proberen te vermijden.
- Ook politici zouden hun voordeel kunnen doen met het naamlettereffect. Zo bleken bij de Amerikaanse verkiezingen 2000 mensen van wie de achternaam met een B begint, vaker dan gemiddeld een voorkeur te hebben voor George Bush, terwijl mensen met een naam met een G eerder waren geneigd voor Al Gore te stemmen. Zou dat de monsterscore van Bart De Wever bij de jongste verkiezingen verklaren?
- Letters uit onze naam hebben een invloed op hoe we een merknaam beoordelen.
- Als respondenten gevraagd worden te kiezen tussen twee namen voor een nieuw product, zullen ze eerder kiezen voor een naam die begint met één van de eerste drie letters van hun eigen naam.

Door Veerle Maes
Goed Gevoel, februari 2012