Dzieci nie chcą wstać z łóżka, protestują przeciwko porannym rytuałom jak ubieranie, mycie. Narzekają na ból brzucha, czasami wymiotują. Starsze dzieci, które mają za zadanie same wybrać się do szkoły, zostają w domu lub zawracają z drogi do celu. Jeśli tego typu sytuacja zdarzyła się raz, nie mamy powodu do niepokoju. Jednak gdy odmowa pójścia do szkoły zdarza się regularnie, może to oznaczać, że u dziecka rozwija się fobia szkolna.

Czym jest fobia szkolna?

Fobia szkolna (inaczej nerwica szkolna) jest zwykle postacią nerwicy lękowej i dotyczy środowiska szkolnego oraz wymagań szkolnych. W przypadku uczniów młodszych (najczęściej pierwszoklasistów) lęk przed szkołą spowodowany jest często konkretnym czynnikiem traumatyzującym, np: upokorzeniem lub ośmieszeniem ucznia na terenie klasy. Czasami wiąże się z mniejszą dojrzałością emocjonalną lub społeczną. W tym przypadku sytuacja szkolna i obowiązki ucznia przerastają możliwości dziecka i może ono reagować ucieczką przed trudną dla niego sytuacją. Przewlekła postać fobii szkolnej (mogąca pojawić się u dzieci w każdym wieku) charakteryzuje się stopniowym narastaniem obawy przed szkołą, a znaczącą rolę w jej powstaniu, głównie u dorastającej młodzieży, pełni dom rodzinny. Dziecko zaniedbane przez opiekunów lub przeżywające kryzys w swojej rodzinie ujawnia swoje trudności poprzez odczuwanie silnego lęku przed szkołą. Fobia szkolna występuje u 1-5 proc. dzieci.

Jakie są objawy fobii szkolnej?

- unikanie szkoły, pomimo zdawania sobie sprawy z przymusu czy konieczności pójścia do niej,
- silne reakcje fizjologiczne takie jak: czerwienienie się, kołatanie serca, drżenie rąk i mięśni, nadmierna potliwość, duszność, nudności, biegunka i bóle brzucha.
- powyższe objawy występują nie tylko podczas przebywania dziecka w szkole, ale również wskutek myślenia o niej,
- reakcje fizjologiczne nasilają się w niedzielę wieczorem i w poniedziałek rano, nigdy nie występują w piątek wieczorem i w okresie wolnym od szkoły.
- dziecko zwykle nie zgłasza się na lekcji, unika kontaktu z rówieśnikami, najczęściej nie ma kolegów, zdarza się, ze zachowuje się agresywnie.

Skąd bierze się lęk przed szkołą?

Specyfika relacji w rodzinie
Czasami wystąpienie fobii wiąże się ze środowiskiem rodzinnym i rodzajem relacji między dzieckiem a najbliższymi. Zdarza się, że uczeń jest bardzo związany z rodzicem i przeżywa silny lęk przed rozstaniem z nim. Fobia szkolna może wiązać się z postawami rodziców, w których dominują wysokie wymagania, krytycyzm, surowość, a także nadopiekuńczość, lęk o dziecko, wyręczanie go. W obydwu przypadkach dziecko nabiera przekonania, że nie sprosta wymaganiom i nie poradzi sobie z wyzwaniami, jakie stawia szkoła.

Sytuacja życiowa
Fobii szkolnej sprzyjają sytuacje stresowe takie jak: rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby, wroga atmosfera w domu, przemoc, trudności finansowe rodziny, brak czasu dla dziecka.

Trudna sytuacja szkolna
Zdarza się, że występowanie nerwicy szkolnej ściśle wiąże się ze środowiskiem szkolnym. Dziecko, które ma trudności w kontaktach z rówieśnikami (jest przez nich odrzucane, wyśmiewane, zastraszane, bite) lub doświadcza wrogich postaw nauczycieli może ujawnić silny lęk przed szkołą.

Osobowość dziecka
Czynnikiem, który może zwiększać ryzyko wystąpienia fobii szkolnej są takie cechy osobowości dziecka jak: perfekcjonizm, obniżone poczucie własnej wartości, nieśmiałość, niska samodzielność.

Leczenie fobii szkolnej

Na początku konieczne jest ustalenie przyczyn występowania lęku przed szkołą przez psychologa lub psychoterapeutę przy ścisłej współpracy z rodzicami. Umożliwi to wybranie odpowiedniej dla młodego pacjenta formy pomocy. Czasami wskazana jest pomoc terapeutyczna dziecku, niekiedy konieczne jest także włączenie farmakoterapii. Gdy występowanie objawów lęku przed szkołą wiąże się ściśle z nieprawidłowymi postawami rodzicielskimi lub problemami i sytuacjami kryzysowymi w rodzinie konieczne jest podjęcie terapii rodzinnej. Dopiero wtedy możliwe jest, by proces zdrowienia dziecka przebiegł pomyślnie.

Autor: Martyna Pałaszewska - psycholog, psychoterapeutka dziecięca, Fundacja Pomocy Psychologicznej i Edukacji Społecznej RAZEM www.razem-fundacja.org

Zobacz:Szkoły ściągają HARACZ od rodziców

Przeczytaj też: Pierwszy dzień roku szkolnego. Wspomnienia gwiazd o szkole