W kontekście testów DNA słowo „predyspozycja” pojawia się często. Dotyczy tzw. chorób uwarunkowanych genetycznie i oznacza, że identyfikujemy ryzyko wystąpienia jednostki chorobowej zanim faktycznie wystąpi. 

- Najczęściej o chorobie dowiadujemy się w momencie wystąpienia jej objawów. W przypadku badań genetycznych jest na odwrót – dzięki nim możemy niejako zajrzeć w przyszłość. Rozwój nauk takich jak biologia molekularna i genetyka człowieka pozwala identyfikować przyczyny chorób zapisane w DNA. Ten zapis już istnieje, a my musimy jedynie go odczytać i oszacować, co pacjentowi grozi. Temu właśnie służą badania genetyczne – mówi dr Sebastian Pukszta z Laboratorium Genetycznego INVICTA.

Predyspozycje genetyczne są dziedziczone w linii rodziny. Każdy z jest czyimś potomkiem, zatem informacja o przypadłościach zdrowotnych krewnych danej osoby może być przesłanką, by podejrzewać, jakie schorzenia mogą jej dotyczyć w przyszłości. 

- Stwierdzenie u krewnego 1 lub 2 stopnia zachorowania np. na raka piersi przed 50 rokiem życia lub raka jajnika w dowolnym wieku, stawia pacjenta w grupie zwiększonego ryzyka. Takie osoby zdecydowanie powinny rozważyć wykonanie badania genetycznego - podkreśla dr Pukszta. 

Klucz do skuteczniejszej profilaktyki nowotworów

Rak piersi jest najczęstszym nowotworem występującym u kobiet. Ryzyko zachorowania w populacji Polek wynosi aż 23%. Rak jajnika jest piątym najczęściej występującym nowotworem z ryzykiem zachorowania na poziomie 5%. W 2010 roku zarejestrowano w Polsce 5226 zgonów spowodowanych nowotworem piersi oraz 2547 zgonów spowodowanych rakiem jajnika. Jak podkreślają specjaliści wystąpienie niekorzystnego zapisu (mutacji) w genie BRCA1 podnosi ryzyko rozwoju raka piersi do 50-80% i do około 40% - ryzyko rozwoju raka jajnika. 

- Warto zatem posiadać informację, który wariant jest zapisany w naszych genach. Na badanie DNA w szczególności powinny się zdecydować kobiety do 25 roku życia wybierające antykoncepcję hormonalną. U nosicielek mutacji w genie BRCA1 stosowanie jej w tym wieku przez 5 lat zwiększa ryzyko raka piersi nawet o 35%. Badanie genetyczne dostarczy w tym przypadku wiedzy czy antykoncepcja, na którą właśnie się decyduje spowoduje u niej 85-100 % ryzyko wystąpienia raka piersi – podsumowuje dr Sebastian Pukszta z Laboratorium Genetycznego INVICTA.

Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku nowotworów innych narządów wewnętrznych, takich jak: jelito grube, żołądek, nerki, prostata, płuca. Badania genetyczne pozwalają wykryć u pacjenta stan podwyższonego ryzyka zachorowania na te choroby. Dzięki informacjom oraz dalszej stałej kontroli lekarza specjalisty możliwa jest odpowiednia profilaktyka i wczesna diagnoza nowotworu, znacząco zwiększająca szansę wyleczenia.

Niepłodność w genach

Badania genetyczne to nie tylko określenie predyspozycji do nowotworów. To również diagnostyka przyczyn różnych nieprawidłowości. Przykładem może być niepłodność o podłożu genetycznym u kobiet i mężczyzn, która dotyczy ok. 30% par borykających się z tym problemem. 

- Istotną przyczyną występowania niepłodności jest profil genetyczny pacjenta. Niekorzystny wariant sekwencji genów związanych z procesami wpływającymi na zdolności reprodukcyjne prowadzi do zwiększonego ryzyka wystąpienia zaburzeń, a nawet całkowicie uniemożliwia posiadanie potomstwa – mówi dr Pukszta.

Zmiany sekwencji w genie CFTR są przyczyną rozwoju choroby mukowiscydozy. Szerokie spektrum objawów mukowiscydozy jest wywołane produkcją w organizmie zbyt lepkiej wydzieliny we wszystkich narządach posiadających gruczoły śluzowe. Ze strony układu rozrodczego kobiety dochodzi do produkcji zbyt gęstego śluzu szyjki macicy utrudniającego migrację plemników. U mężczyzn dochodzi do niedrożności lub zaniku nasieniowodów. Bezobjawowymi nosicielami mutacji w genie CFTR jest w Polsce 1,5 miliona osób. 

- Z tego względu pozytywny wynik badania CFTR u jednego z partnerów jest wskazaniem do wykonania badania u drugiego – dodaje ekspert z Laboratorium Genetycznego INVICTA. 

Innym przykładem jest tzw. mikrodelecje (ubytki) w obszarze AZF chromosomu Y u mężczyzn. Szacuje się, że około 25% panów z zaburzeniami płodności posiada mikrodelecje w rejonie AZF. Powodują one dysfunkcje białek odpowiedzialnych za prawidłową produkcję plemników, co skutkuje brakiem lub bardzo niską liczbą plemników w nasieniu.

By uniknąć poronień

U kobiet, u których doszło do przynajmniej dwóch samoistnych poronień wykonuje się badania w kierunku wykrycia mutacji w genach predysponujących do rozwoju choroby zakrzepowo-zatorowej (zakrzepicy). Powstanie skrzepu w naczyniu łożyskowym może prowadzić do utraty ciąży. Główną przyczyną powstania choroby są zaburzenia krzepliwości krwi. - Dzięki badaniom genetycznym możliwe jest sprawdzenie wariantów genów istotnie wpływających na funkcjonowanie układu krzepnięcia krwi. Posiadanie „mutacji Leiden” zwiększa 30-krotnie ryzyko powstania zakrzepic – dodaje dr Pukszta. W wyniku mutacji genu białka protrombiny obserwujemy 2-3-krotnie większe ryzyko rozwoju choroby. 

Niekorzystny wariant genu MTHFR jest podstawą zaburzeń metabolicznych homocysteiny prowadzących do powstawania wad u płodu, a nawet poronień. Po diagnozie genetycznej jeszcze przed okresem planowanej ciąży zleca się przyjmowanie witaminy B6 oraz kwasu foliowego oraz kontynuację przyjmowania w czasie ciąży dla zminimalizowania szans wystąpienia niepożądanych skutków. 

Jak wybrać badanie?

Odpowiednią diagnostykę pomoże zaplanować specjalista genetyki klinicznej. Po przeprowadzeniu wywiadu i przeanalizowaniu sytuacji pacjenta, określi on, jakie badania warto wykonać. Analiza przeprowadzona może być z krwi lub śliny. Coraz częściej w Internecie dostępne są zestawy wysyłkowe. Pacjent może zamówić je do domu, samodzielnie pobrać próbkę śliny i odesłać do laboratorium. Warto jednak przed zakupem dokładnie przyjrzeć się laboratorium, które przeprowadza badanie.
Podejmując decyzję, warto zwrócić uwagę na doświadczenie laboratorium oraz stosowane w nim metody. Badania genetyczne są najdynamiczniej rozwijającą się gałęzią diagnostyki medycznej. Metodyki badań stosowane w tej dziedzinie 10 lat temu, dziś zostały już wyparte przez ich kolejne generacje. Im nowsze narzędzie biologii molekularnej jest stosowane, tym lepsza jakość wykonywanych badań. Najwyższą jakość badań genetycznych uzyskuje się kiedy laboratorium zatrudnia wysoce wyszkoloną kadrę oraz posiada niezależną pracownię biologii molekularnej, wyposażoną w najnowszej generacji sprzęt. W takich warunkach metodyki są na bieżąco aktualizowane, a czas oczekiwania pacjenta na wynik zostaje skrócony do zaledwie kilku dni. – precyzuje dr Sebastian Pukszta, Laboratoria Medyczne INVICTA. 

Obecnie metodą uznawaną za najbardziej wiarygodne narzędzie analizy DNA jest sekwencjonowanie następnej generacji (ang. next generation sequencing).