Anna Enquist

Anna Enquist (1945) is het pseudoniem van Christa Widlund Boer. Ze studeerde klassieke piano en psychologie en gaf les op het Sweelinck Conservatorium. Toen ze in 1988 met enkele gedichten debuteerde in het literaire tijdschrift Maatstaf, was ze werkzaam als psychoanalytica, een beroep dat ze nog steeds uitoefent. Meerdere, succesvolle dichtbundels volgden ('Soldatenliederen' (1991), 'Jachtscenes' (1993) en 'Een nieuw afscheid' in 1994) voor ze in datzelfde jaar haar debuut als prozaschrijfster maakte met de roman 'Het meesterstuk'. Dat boek werd bekroond met de Debuutprijs en vormde de opmaat naar een zeer groot lezerspubliek, gevolgd door boeken als 'Het geheim (1997), de historische roman 'De thuiskomst' (2005, over de vrouw van ontdekkingsreiziger James Cook) en 'Contrapunt' (2008, een roman over de verwerking van de dood van haar dochter Margit in 2001). Vertalingen van haar werk verschenen onder meer in Duitsland, Zweden, Frankrijk, Engeland, Italië, Spanje, Denemarken, Zweden, Polen, Bulgarije, Hongarije, Tsjechië, Turkije, Armenië, Israël en India. Zij ontving tal van literaire prijzen. 'Contrapunt' zal vanaf november 2012 in het theater worden opgevoerd.
 

Recensie – Beklemmende roman over het onvermogen een jeugdtrauma te verwerken. Geen enkel 'medicijn' werkt: drank noch drugs, hardwerken noch de liefde. Ook de psychotherapie laat het afweten.

Voelen of verdoven. Die tegenstelling ligt aan de basis van deze roman. Toen Enquist het verzoek kreeg om een boek te schrijven over een afdeling in het VU medisch centrum, hoefde ze niet lang na te denken. Zij wilde - als psychoanalytica die patiënten leert de pijn te verdragen door hem te voelen - graag meelopen op de afdeling anesthesie - waar het juist het hoogste goed is patiënten níets laten voelen.

Jeugdtrauma
De schrijfster verzon broer Drik (Diederik) en zus Suzan, beiden met een jeugdtrauma. Die laatste was nog een baby toen hun moeder tijdens een vakantietrip met vader van een klif viel. De ontoegankelijke vader is daarna nergens meer als opvoeder, en laat dat over aan zijn tweelingzus, de koele tante Leida.

Drik verlaat zo snel als hij kan het huis om psychiater te worden; de jongere Suzan – die zich in de steek gelaten voelt- wordt uiteindelijk een zeer gewaardeerde narcotiseur op de operatiekamer van een ziekenhuis. Zij heeft een (op het oog) gelukkig huwelijk met Peter, psychiater en vriend van Drik, en een studerende dochter, Roos.

Rode draad is de getroebleerde student psychiatrie Allard Schuurman, die voor zijn studie in leertherapie moet. Allard is de eerste patiënt van Drik na het overlijden van diens vrouw Hanna.

Het loopt uit de hand als Allard de psychiatrie vaarwel zegt om een anesthesieopleiding te gaan doen, daarbij Suzan als leermeester krijgt en Drik ondanks de beroepscode - niet behandelen als er bekenden in het spel zijn – doorgaat met Allards therapie.

Anna Enquist staat bekend om het gebruik van muziekstukken in haar geconstrueerde romans, getuige ook haar voorlaatste boek, het wonderschone 'Contrapunt'. Daarin oefent een naamloze vrouw het 'De Goldbergvariaties', een pianostuk dat Bach schreef na de dood van zijn zoon. Bij de vrouw roept het herinneringen op aan haar overleden dochter.

Ook Enquist wierp zich op dat moeilijke werk – een favoriet van haar dochter Margit- nadat die laatste in 2001 overreden was door een vrachtauto. De schrijfster verwerkte eigen ervaringen en herinneringen in de roman, veelal verdicht en deels verzonnen. Daardoor is het boek nergens sentimenteel en toch aangrijpend.

Doktersroman
Ook 'De verdovers' is geconstrueerd en vormgegeven als een muziekwerk: Het boek bestaat uit de delen 'Expositie', 'Doorwerking', 'Reprise' en 'Coda'. Inhoudelijk speelt muziek ook een rol: Suzans dochter Roos en Allard spelen in (hetzelfde) orkest, ook het gezamenlijk werk van chirurgen en anesthesisten op de operatiekamer wordt vergeleken met een muzikaal optreden.

Als het niet zo'n negatieve klank had, zou je kunnen spreken over een Doktersroman. De opbouw is spannend, met wisselende vertelstemmen en klifhangers aan het eind van de hoofdstukken.
Daarbij worden Driks overdenkingen over het nut van de psychiatrie en Suzans onwrikbaar geloof in het lamleggen van gevoelens vakkundig afgewisseld.

Geen stelling
Ook als is Enquist psychoanalytica, ze neemt nergens stelling. Verdoven is niet beter dan herinneren. Dat zorgt ervoor dat de roman geen pamflet is voor het een of tegen het ander. Wat de aanhangers van psychoanalyse vast niet zal bevallen, helemaal waar Enquist duidelijk maakt dat er volgens haar geen enkele remedie bestaat om trauma's afdoende te verwerken.

Suzans harde werken (ze wacht thuis vooral totdat ze naar bed kan gaan, zodat het tijdstip van werken weer dichterbij is) noch Drik's therapieën of zijn alcoholconsumptie zijn afdoende. En ook Allards trauma (zijn verdwenen vader) heeft bij geen enkele verdoving baat.

Minpuntje
Klein minpuntje in deze boeiende roman, is de al te ver doorgevoerde constructie. Die is mogelijk te wijten aan de muzikale achtergrond van Enquist: Muziekstukken kunnen vrijwel niet zonder constructie. Het kán natuurlijk dat Allard bij Drik terecht komt (na een verwijzing door zwager Peter) en daarna in het ziekenhuis van Suzan.

Maar dat dochter Roos erbij betrokken is, op een manier die de lezer veel eerder duidelijk is dan de moeder, is moeilijk te geloven. Zelfs met de wetenschap dat zij vooral leeft voor haar werk. Net zoals het moeilijk te geloven is dat de enige man die van Suzans misstap op de hoogte is (buiten haar broer) in therapie gaat bij haar eigen man. Dat had allemaal wel iets minder gemogen.

Daar staat tegenover dat de operatieve ingrepen inlevend gedetailleerd beschreven zijn, zelfs voor een lezer die niet veel van bloed en lichaamssappen moet hebben. Fijne details over 'een joekel van een galblaas' die als een tegenspartelende vis uit een lichaam wordt verwijderd, in gewone mensentaal.

'Sluit jij maar', zegt chirurg Harinxma tegen zijn bedeesde assistente, 'niet te strak, anders gaat de boel rotten.'… 'Twee kilo aan stolsels, ze liggen als dieprode knollen in een metalen schaal.'… 'Er moet een staketsel tegen de wervels getimmerd worden.' … 'Hij snijdt haar doormidden… met geweld worden de botten uiteengedreven. Een slachthuis, denkt Suzan. Het is hier een gekkenhuis, een horrorfilm, ik droom.'

Al met al een aanrader, behalve misschien voor mensen met een levendig voorstellingsvermogen of voor wie binnenkort het ziekenhuis indraait.

De verdovers – Anna Enquist, uitgeverij De Arbeiderspers, ISBN 9789029578592, € 21,95