De mediageile wereld van Dirk Smeesters

De faux pas van de frauderende Rotterdamse hoogleraar Dirk Smeesters valt in de eerste plaats hemzelf aan te rekenen. Ongetwijfeld zal ook de controle van zijn vakgenoten te wensen over hebben gelaten. Maar op de verre achtergrond zijn er nog meer schuldigen: wij allemaal.

Op 4 juli promoveert mevrouw B. Zhang aan de TU Delft op een proefschrift getiteld Efficiënt pricing of early-exercise and exotic options based on Fourier cosine expansions.

We hebben werkelijk geen flauw idee waarover het gaat.

Het zou zomaar kunnen dat de studie van mevrouw Zhang baanbrekend is in haar vakgebied, de toegepaste wiskunde, en dat ze een standaardwerk heeft afgeleverd dat aan de basis zal staan van haar latere Nobelprijs. Het is hard, maar we mogen vrezen voor mevrouw Zhang dat het stukje dat u nu leest het enige in de lekenpers is dat aandacht besteedt aan het ongetwijfeld belangwekkende werk dat haar de afgelopen vier jaar zeer bezig zal hebben gehouden.

Nobelprijsmateriaal
Op ons bureau ligt het nieuwste nummer van Psychologie Magazine. In de nieuwtjesrubriek lezen we een stukje over een Frans onderzoek: vijf aantrekkelijke jongens spraken in een winkelcentrum jonge vrouwen aan. Wat bleek? Stonden ze bij de bakker of bij de parfumwinkel, dan gaven de meisjes sneller hun telefoonnummer dan wanneer ze op een plek stonden waar geen bijzondere geur hing.

Een onderzoekje van niks. Geen Nobelprijsmateriaal, schatten we zo in. Maar toen het in juni verscheen in het Journal of Environmental Psychology, was het all over internet.

Daar is de onderzoeksleider overigens wel aan gewend, want eerder deed hij studie naar de relatie tussen cupmaten en de mate waarin liftende vrouwen worden opgepikt. Ook ontdekte hij dat vrouwen langzamer lopen en uitdagender met hun heupen wiegen wanneer ze in hun vruchtbare periode zijn. Van deze Nicolas Guéguen van de Universiteit van Bretagne, want over hem hebben we het, zijn ook studies met titels als Makeup and Menstrual Cycle: Near Ovulation, Women Use More Cosmetics, Color and Women’ Attractiveness: When Red Clothing Women Were Perceived to Have Higher Sexual Intent, Women’s Hair Color and Donation: Blondes Received More Money en Effect of flowers in a room on female’s receptivity of a male’s courtship request. Om maar wat te noemen. Stuk voor stuk scoorden ze in de publiciteit.

En tja, daar kunnen geen tien mevrouwen Zhang tegenop. Het is simpel: sociale psychologie is mediageniek, toegepaste wiskunde is ontzettend niet mediageniek.

Gemasseerd
Waarmee we zijn aanbeland bij Dirk Smeesters, de Rotterdamse sociaal-psycholoog van Vlaamse komaf die maandag publiekelijk werd afgeserveerd wegens fraude. Smeesters had onderzoeksresultaten zodanig ‘gemasseerd’ dat ze een gewenste conclusie opleverden. Twee gepubliceerde artikelen zijn ingetrokken en Smeesters is inmiddels weg bij de universiteit. Geen zaak van Diederik Stapel-proporties, maar wel hoogst pijnlijk voor alle betrokkenen.
Meteen werd de vraag gesteld of het toeval is dat Stapel en Smeesters actief zijn in de sociale psychologie. Is daar soms iets bijzonders aan de hand? Het valt allemaal niet echt in cijfers te vangen, maar wat je hoort is dat de publicatiedruk in de psychologie bijzonder hoog is. En dan bedoelen we vooral de niet-wetenschappelijke publicaties. In de toegepaste wiskunde zal niemand mevrouw Zhang bestraffend toespreken wanneer ze de Viva niet heeft gehaald met haar onderzoek. Maar een faculteit psychologie rekent haar onderzoekers niet alleen af op de kwantiteit van hun publicaties in wetenschappelijke tijdschriften; ook de zichtbaarheid in de lekenpers wordt nadrukkelijk meegenomen. Een professor met een bestseller op zijn naam en een lijntje met DWDD is meer dan welkom. In de psychologie gelden hele andere public relations-wetten dan in de toegepaste wiskunde.

Het gaat natuurlijk allemaal hand in hand met de enorme populariteit van alle noviteiten rond onze psyche: het voornoemde Psychologie Magazine is uiterst succesvol en de winkels liggen vol met boeken waarin onze geest en gedrag worden verklaard. We vréten nieuwtjes zoals die van de Franse onderzoeker. Journalisten weten dat, want die vinden het zelf ook leuk. (En ze snappen het, wat bij veel bèta-onderwerpen wel anders is). Sociale psychologie vertelt iets over onszelf, en dat is altijd sexier dan Efficiënt pricing of early-exercise and exotic options based on Fourier cosine expansions. Psychologie-weetjes vertel je op verjaardagen. Wiskundeweetjes vertel je in de faculteitskantine tegen andere wiskundigen. En ja, er zijn uitzonderingen, maar tegen de tsunami van psychobabble in de media is weinig bestand. Die is er natuurlijk alleen maar omdat wij dat met z’n allen graag willen lezen.

We gaan niet beweren dat we Dirk Smeesters collectief hebben omgeduwd. Hij maakte zelf foute keuzes die talloze collega’s, voor zover we weten althans, niet hebben gemaakt. Maar hij opereert wel in een tijd en in een omgeving die beheerst wordt door een complexe kluwen van belangen. Hoe die precies op elkaar inwerken is lastig te beoordelen. Maar van publiciteitsgeile universiteitsbesturen en hongerige journalisten is in elk geval nog geen onderzoek beter geworden. Dus nee, we hebben Dirk Smeesters niet naar de afgrond geduwd. Maar misschien hebben we de afgrond wel ietsje dichter naar Dirk Smeesters gebracht.