U heeft de nieuwe DSM in handen. Is het een dikke pil?
“De DSM is vooral inhoudelijk veranderd. Opvallend is dat een aantal volstrekt normale gemoedstoestanden nu een stoornis is. Heb je last van menstruatiekrampen en voel je je lusteloos? Dan lijd je voortaan aan een premenstrual dysphoric disorder. Rouw je langer dan twee weken om een overleden geliefde? Dan heb je een major depressive disorder. Ligt je kind met een driftbui op de grond van de supermarkt te krijsen? Dan lijdt het aan een disruptive mood dysregulation disorder. Deze laatste ‘stoornis’ maakt een grote kans om uit te groeien tot de gevaarlijkste ‘valse epidemie’ van de DSM 5.”

Waar ontspoort de DSM? 
“Wereldwijd krijgen miljoenen gezonde kinderen en volwassenen onterecht een psychische stoornis aangepraat. De nieuwe DSM doet daar nog een schepje bovenop. Diagnostische drempels zijn verlaagd, waardoor de groep met psychisch abnormale mensen toeneemt en de term stoornis versimpelt. Het gevaar dreigt dat mensen met serieuze psychische stoornissen onbehandeld blijven en normale mensen worden volgestopt met pillen. Die laatste groep is namelijk winstgevend voor farmaceuten; bij mensen met lichte psychische aandoeningen is de kans dat medicatie aanslaat maar liefst 65%, waarvan de helft een placebo-effect is. Bij patiënten met een echte stoornis is dat effect veel minder sterk.“

Hoe wordt een probleem een stoornis waarvoor medicatie nodig is?  
“Als hoofd van de polikliniek van New York Hospital had ik een vrouwelijke collega, een diagnose-pionier op het gebied van seksuele stoornissen. Zij wilde in de DSM III seksuele problemen indelen op basis van de fases tijdens ‘de daad’, namelijk verlangen, opwinding en orgasme. Zij kwam op dit idee in haar praktijk waar ze werkte met ‘seks-surrogaten’. Dat waren aantrekkelijke, ervaren vrouwelijke assistentes die mannelijke patiënten hielpen hun saaie seksleven nieuw leven in te blazen. Deze methode was zeer doeltreffend. Het thema seks binnen de psychiatrie stelde verder niet zo veel voor; weinig literatuur en praktijkonderzoek. Maar met de komst van de DSM IV bliezen farmaceuten een seksueel probleem in no time op tot een erectiestoornis waarvoor een potentieverhogend pilletje nodig was. Viagra werd één van de best verkochte medicijnen, eerst voor de verjonging van bejaardenseks en later voor iedereen. Terwijl de ‘surrogaten’ op geheel natuurlijke wijze wonderen verrichtten.“

Moeten Nederlandse artsen oppassen voor farmaceuten?   
“In Nederland bezoeken farmaceuten artsen regelmatig om ze er, bijvoorbeeld, op te wijzen dat een driftig kind een disruptive mood dysregulation disorder kan hebben. Dat het kind daarvoor medicijn X moet slikken. Helaas zijn kinderen ‘goede afnemers’, als je die vroeg aan je bindt, dan heb je ze hun hele leven als klant. Artsen moeten daarom alert zijn op manipulatie door de farmaceutische industrie en jeugdig gedrag niet aanzien voor een ziekte.”

Zijn therapeuten medeschuldig aan de huidige situatie?     
“Psychologen en psychiaters moeten natuurlijk ‘brood op de plank krijgen’. Daarbij willen ze hun cliënten helpen. Wat voor klachten mensen ook hebben, ze worden serieus genomen en er kan bijna altijd een diagnose gevonden worden. Dat betekent dat als een psycholoog of psychiater hulp biedt aan iemand die dat eigenlijk niet nodig heeft, hij minder mensen kan behandelen die dat echt nodig hebben. Dan doet de behandelaar, net als de DSM 5, geen recht aan mensen die ernstig lijden.”

Heeft u zichzelf schuldig gemaakt aan diagnostiek ‘uit de dikke duim’? 
“In de jaren zestig werkten psychiaters mee aan de schizofrenie-hype. Zo ook bij het nette meisje Mindy Lewis. In haar pubertijd veranderde ze in een drugsgebruikende, spijbelende tiener. Ze raakte in de war en kreeg ten onrechte de diagnose ‘pseudoneurotische schizofrenie’, ofwel innerlijke schizofrenie zonder kenmerkende symptomen. Twee vreselijke jaren zat ze in een gesloten inrichting. Ze verstopte de driedaagse medicatie tevergeefs in haar wang. Controle was aan de orde van de dag, net als versuffing door de medicijnen, opsluiting zonder buitenlucht en betasting door mede-patiënten. De jonge, domme arts die de diagnose stelde en de behandeling uitstippelde, dat was ik. Uit volgzaamheid had ik meegewerkt aan ‘de diagnostiek uit de losse pols’ van de ziekenhuisdirecteur, terwijl Mindy geen ‘schizofreen vezeltje’ in haar lijf had. Mindy en ik zijn uiteindelijk beide uit het gekkenhuis ontsnapt. Mindy werd een bekend schrijfster.”

Zijn psychische stoornissen mythen?  
“Een psychische stoornis is misschien nog steeds geen anatomisch gedefinieerde ziekte, het is wel de harde realiteit voor psychisch zieken en directe naasten. Maar het blijft triest dat diagnoses nog steeds alleen gebaseerd zijn op een subjectief klinisch oordeel en niet op neurobiologische achtergronden van stoornissen. De afgelopen jaren zijn er talloze onderzoeken geweest naar de werking van het brein en er waren grote ontwikkelingen in de moleculaire biologie en genetica. Maar er zijn nog steeds geen bloedtesten, hersenscans of röntgenfoto’s om mensen te testen op psychische aandoeningen, zoals depressie, dementie of schizofrenie.”

Hoeveel gaat de DSM ons kosten? 
“Hoeveel de DSM 5 gaat kosten, is niet bekend. Ook de exacte kosten van de vorige DSM zijn nooit berekend. Maar het is zeker dat de nieuwe DSM wereldwijd miljarden dollars extra gaat kosten. Het aantal consulten en behandelingen bij psychologen en psychiaters zullen drastisch toenemen, net als medicijngebruik. Dan zijn er nog kosten voor begeleiding op school, arbeidsongeschiktheid, etc., etc. De kostenstijging staat haaks op de bezuinigingsplannen van de Nederlandse overheid. Verzekeraars houden zich vooralsnog stil, omdat ze de gevolgen van de DSM 5 nog niet kunnen overzien.”

Worden de ggz-kosten onbeheersbaar? 
“Er is sprake van een destructieve win-win situatie die elke beheersing van de zorgkosten onmogelijk maakt. Nederlandse verzekeraars vergoeden tweedelijnszorg (ziekenhuizen en geestelijke gezondheidszorg) namelijk alleen op basis van een DSM-diagnose. Daarom moet iedere stoornis een etiketje uit de DSM hebben. Dat bespaart patiënten honderden tot duizenden euro’s en brengt miljarden in de kassa van farmaceuten. Door toename van diagnoses en medicatie met de DSM 5 zullen de kosten voor de geestelijke gezondheidszorg explosief toenemen.”

Hoe kunnen we de zorgkosten terugbrengen? 
“Met Stepped diagnosis (getrapte diagnostiek) kunnen we overdiagnose voorkomen, zonder de risico op onderbehandeling. Deze methode is bedacht door Laura Batstra, psycholoog en onderzoeker, en hebben we samen uitgewerkt. Gedragsdeskundigen in de eerstelijnszorg (huisartsenposten, centra jeugd en gezin en psychologie- en orthopedagogiekpraktijken) doorlopen zes stappen, voorafgaand aan een eventuele DSM-diagnose. Zo maken ze onderscheid tussen mensen die aan professionele begeleiding genoeg hebben en mensen die een duur diagnostisch traject en medicijnen nodig hebben.“

Wat kan een patiënt van Stepped diagnosis verwachten? 
“Hulpverleners richten zich specifiek op stressoren in het leven van de hulpvrager, waardoor lichte psychische problemen relatief snel worden opgelost. Problemen hebben vaak een signaalfunctie. Als iemand zich erg somber voelt, kan dat bijvoorbeeld komen omdat hij meer dan tien uur per dag werkt. Somberheid is dan een normale emotionele reactie op de stressor ‘te hard werken’. De hulpverlener en hulpvrager gaan samen op zoek naar de functies van de emotie en het gedrag en zoeken een oplossing voor het omgaan met de stressor.“

Wie gaat Stepped diagnosis betalen?
“De nieuwe methode is weliswaar een goedkope manier om dure diagnostische trajecten te voorkomen. Toch is er een obstakel in de ontwikkeling ervan. In de eerste lijn worden namelijk maar vijf sessies vergoed, met een eigen bijdrage van twintig euro per sesie. Die is er in de tweedelijnszorg niet. Daarom pleit het Nederlands Instituut voor Psychologen (NIP) voor verlaging van de drempel naar de eerste lijn. Hierdoor wordt de toestroom van patiënten naar de tweede lijn beperkt, waardoor dure zorg beschikbaar en betaalbaar blijft voor mensen die dat écht nodig hebben.“

Luister naar het live debat over de DSM 5 op maandag 27 mei van 20.02 – 21.00 op radio 5 of hoezoradio.nl. Ook op wetenschap24.nl. De gasten zijn o.a. Trudy Dehue en Jan Swinkels. Presentator is Harm Oving.