column
Wil je mensen hun gedrag veranderen, dan moet je vooral goed gedrag belonen, schrijft Bram Bakker. En dat is precies wat het kabinet met het plan van de inkomensafhankelijke zorgpremie naliet. 'De kosten naar inkomen verdelen, zonder naar de aard van die kosten en de veroorzakers ervan te kijken, is 'een beetje dom'.'

Arnon Grunberg kwam enkele dagen geleden met een amusante vergelijking tussen islamitische fundamentalisten en zij die zweren bij het behoud van koopkracht: 'Tegen de koopkrachtfundamentalisten zeg ik: jullie koopkracht is een verzinsel, jullie koopkracht bestaat niet, jullie koopkrachtcultuur is een achterlijke cultuur.' Dit kunnen we terzijde schuiven als een gebbetje van een columnist, maar misschien moeten we er nog even op doordenken.

Koopkrachteffecten hebben er vorige week toe geleid dat de voorgenomen zorgmaatregelen van het nieuwe kabinet nu al worden teruggedraaid. Dat een deel van de bevolking in koopkracht achteruit zou gaan stuitte bij zoveel kiezers op weerstand dat de beleidsmakers snel bakzeil haalden.

Dat die plannen sneuvelen vanwege de kosten is op zichzelf geen probleem. Maar de belangrijkste reden dat de zorgplannen niet deugden had met de zorg zelf te maken, en niet met de financiering. De kosten naar inkomen verdelen, zonder naar de aard van die kosten en de veroorzakers ervan te kijken, is 'een beetje dom'.

Wegenbelasting
Een vergelijkbaar besluit zou zijn om de wegenbelasting niet langer te baseren op het type auto, en de hoeveelheid CO2 die dat vehikel uitstoot, maar enkel op het inkomensniveau van de eigenaar. Binnen de kortste keren zal dan iedereen die boven de ton verdient weer in een milieuonvriendelijke, vierwielaangedreven PC Hoofttractor stappen. Als ik toch de hoofdprijs betaal wil ik daar ook maximaal van profiteren, zullen veel grootverdieners dan zeggen. De poen weegt zwaarder dan het milieu.

Met gezondheid is het niet anders: als je er maandelijks honderden euro's aan moet besteden zonder dat je vaak bij een dokter komt, dan zal er weinig terughoudendheid zijn om na drie dagen koorts nu toch maar eens naar de dokter te gaan, want 'daar betaal ik toch ook fors voor?'

Straffen
De prikkel om in een zuinige, milieuvriendelijke auto te gaan rijden en de verleiding om niet te snel naar een arts te gaan zijn in grote mate te vergelijken. Behalve in het voorgenomen politieke beleid dan.
Terwijl iedere eerstejaarsstudent psychologie al leert dat straffen niet werkt, en dat je gewenst gedrag moet belonen, werkte de regering aan plannen voor de zorg die door velen als straf worden ervaren.

Om te beginnen moeten de mensen die een hoge ziektekostenpremie zouden moeten betalen blij zijn. Het betekent dat het ze economisch goed gaat. Maar als ze veel eigen geld hebben besteed aan fit en vitaal blijven worden ze daarmee niet beloond. Sterker nog: het ontmoedigt ze deze inspanningen te blijven leveren.

De kosten van de gezondheidszorg stijgen ieder jaar verder. Dat is voor een deel het gevolg van betere, maar duurdere behandelingen van ziekten die we al heel lang kennen, zoals kanker. Voor een veel groter deel is dat ook direct te koppelen aan een ongezonde leefwijze, die er toe leidt dat we steeds meer zorg consumeren voor we dood gaan. En als deze trend doorzet gaan we ook steeds eerder dood, door gebrek aan motivatie en discipline om zorg te dragen voor ons eigen welbevinden.

Overleven
De meeste mensen beschouwen hun gezondheid als het belangrijkste bezit. Mensen die horen dat ze ongeneeslijk ziek zijn besteden vaak hun laatste euro's aan het zoeken naar een behandeling die misschien wel werkt. Ze zijn bezig met overleven, niet met behoud van koopkracht. Veel aandoeningen die ons het leven kosten zijn het gevolg van een onverantwoorde manier van leven. Niet iedereen begrijpt dat, of kan dat. Het politieke beleid zou gericht moeten worden op het uitleggen van de noodzaak voor ons allen om meer zelfzorg te besteden aan onze gezondheid. De mensen die dat niet kunnen verdienen onze solidariteit, en dat mag inkomensafhankelijk. Zij die de samenleving welbewust opzadelen met hoge gezondheidskosten horen daar substantieel voor te betalen, ook al kost het koopkracht. Wie weinig zorg consumeert hoeft in verhouding ook weinig te betalen.

^{Bram Bakker is psychiater, schrijver en columnist voor Volkskrant.nl}